संत सेना महाराज-स्वहित सांगावे भले। जैसे आपणासी कळे-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

३. "मोहपाशे बांधिला। होता तोहि मुक्त केला ॥ ३॥"
अर्थ: जो माणूस मोह-मायेच्या बंधनात अडकलेला होता, त्यालाही योग्य मार्गदर्शन केल्यामुळे मुक्ती मिळते.

विस्तृत विवेचन: या कडव्यात संत सेना महाराज मोहाच्या बंधनातून मुक्तीचा उल्लेख करतात. 'मोह' म्हणजे अज्ञान, लोभ, आसक्ती आणि भौतिक गोष्टींवरील अति प्रेम. या मोहामुळे माणूस सत्य आणि असत्याचा, चांगले आणि वाईटाचा विचार करू शकत नाही. परंतु, जेव्हा त्याला योग्य मार्गदर्शन मिळते, तेव्हा त्याला या मोह-पाशातून बाहेर पडण्याचा मार्ग सापडतो. हे मार्गदर्शन त्याच्या डोळ्यांवरील अज्ञानाची पट्टी काढते आणि त्याला जीवनाचा खरा अर्थ समजून घेण्यास मदत करते. त्यामुळे तो केवळ भौतिक सुखांचा मागे न लागता आत्मिक शांतीच्या दिशेने वाटचाल करतो.

उदाहरण: एखादा माणूस पैशाच्या मोहात अडकून चुकीच्या मार्गाने जात आहे. अशा वेळी जर कोणी त्याला योग्य सल्ला देऊन प्रामाणिकपणे काम करण्याचे महत्त्व समजावून सांगितले, तर तो चुकीच्या मार्गातून बाहेर पडेल आणि एक चांगले जीवन जगू लागेल. इथे मार्गदर्शकाने त्याला मोहाच्या बंधनातून बाहेर काढले आहे.

४. "जेणे वाट दाखविली। सेना म्हणे कृपा केली॥ ४ ॥"
अर्थ: ज्याने मला योग्य मार्ग दाखवला, त्याने माझ्यावर खूप मोठी कृपा केली आहे, असे संत सेना महाराज म्हणतात.

विस्तृत विवेचन: हे अंतिम कडवे कृतज्ञतेची भावना व्यक्त करते. संत सेना महाराज स्वतःला मार्गदर्शन मिळाल्यानंतर त्या व्यक्तीबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करतात. 'कृपा' या शब्दाचा अर्थ केवळ उपकार नाही, तर तो ईश्वरी देणगीसारखा आहे. ज्याप्रमाणे देव आपल्यावर कृपा करतो, त्याचप्रमाणे योग्य मार्ग दाखवणारी व्यक्ती आपल्यावर कृपा करते. हे कडवे हे शिकवते की आपण आपल्या जीवनात ज्यांच्यामुळे योग्य मार्गावर आलो आहोत, त्यांच्याप्रती नेहमी कृतज्ञ असले पाहिजे. हा केवळ परोपकार नाही, तर तो एक ईश्वरीय कार्य आहे.

उदाहरण: एखाद्या विद्यार्थ्याला योग्य शिक्षकामुळे अभ्यासात आवड निर्माण झाली आणि त्याचे भविष्य घडले, तर त्या विद्यार्थ्याने त्या शिक्षकाप्रती कृतज्ञ असणे हे स्वाभाविक आहे. तो शिक्षक केवळ गुरु नसून एक प्रकारे त्याच्या जीवनाचा मार्गदर्शक बनतो.

समारोप आणि निष्कर्ष
संत सेना महाराजांचा हा अभंग आत्मज्ञान आणि परोपकार यांचा सुंदर संगम आहे. ते सांगतात की आधी आपण स्वतःच्या आत्म्याचे कल्याण कसे करावे हे शिकले पाहिजे आणि नंतर ते ज्ञान इतरांना दिले पाहिजे. दुसऱ्याला योग्य मार्ग दाखवणे हे सर्वात मोठे पुण्य आहे, कारण ते अज्ञानामुळे निर्माण झालेल्या मोहाच्या बंधनातून मुक्ती देते. या कार्यामुळे ज्याने मार्गदर्शन दिले आहे, त्याच्यावर ईश्वरी कृपा होते आणि ज्याला मार्गदर्शन मिळाले आहे, तो माणूस कृतज्ञतेच्या भावनेने भरून जातो.

एकूणच, हा अभंग आपल्याला हे शिकवतो की जीवन केवळ स्वतःसाठी जगू नये, तर आपल्या ज्ञानाचा उपयोग इतरांच्या कल्याणासाठीही करावा. कारण खरी आत्मिक शांती आणि पुण्य परोपकारातच दडलेले आहे. संत सेना महाराजांनी या लहानशा अभंगातून जीवनाचा एक अतिशय महत्त्वाचा आणि सखोल संदेश दिला आहे, जो आजही तितकाच प्रासंगिक आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-16.08.2025-शनिवार.
===========================================