बंजारा तीज विसर्जन: एक सांस्कृतिक आणि भक्तिपूर्ण सण- दिनांक: १६ ऑगस्ट, शनिवार-

[Atul Kaviraje]

बंजारा तिज विसर्जन-

बंजारा तीज विसर्जन: एक सांस्कृतिक आणि भक्तिपूर्ण सण-

दिनांक: १६ ऑगस्ट, शनिवार
विषय: बंजारा तीज विसर्जन
लेखाचा प्रकार: भक्तिपूर्ण, विवेचनात्मक, विस्तृत

बंजारा समुदायाच्या समृद्ध संस्कृती आणि परंपरांचे प्रतीक, बंजारा तीज विसर्जन, हा एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि भक्तिपूर्ण सण आहे. हा सण 'तीज' उत्सवाच्या दहा दिवसांच्या उपवास आणि सोहळ्यानंतर साजरा केला जातो, ज्यात अविवाहित बंजारा मुली चांगल्या वरासाठी आणि सुखी वैवाहिक जीवनासाठी व्रत करतात. हा विसर्जन सोहळा केवळ धार्मिक महत्त्व ठेवत नाही, तर सामुदायिक एकता आणि निसर्गाप्रती आदराचेही प्रतीक आहे.

1. तीज सणाचे महत्त्व
बंजारा तीज, ज्याला 'सेंधो' असेही म्हणतात, श्रावण आणि भाद्रपद महिन्यांदरम्यान साजरी केली जाते. या काळात, अविवाहित मुली सुंदर सजावटीच्या टोपल्यांमध्ये ज्वारीचे दाणे पेरतात, ज्यांना 'सेजो' असे म्हणतात. त्या दहा दिवसांपर्यंत या बीजांना दिवस-रात्र पाणी देतात, जे नवीन जीवन आणि सुपीकतेचे प्रतीक आहे.

2. विसर्जनाची प्रक्रिया
दहा दिवसांच्या उपवास आणि पूजेनंतर, शेवटच्या दिवशी म्हणजेच विसर्जनाच्या दिवशी, या टोपल्यांना पारंपरिक गाणी आणि नृत्यांसह मिरवणुकीच्या रूपात गावाबाहेर नेले जाते. ही मिरवणूक गावाजवळील कोणत्याही नदी, तलाव किंवा विहिरीपर्यंत जाते, जिथे या टोपल्यांचे विसर्जन केले जाते.

3. पारंपरिक नृत्य आणि गाणी
विसर्जनादरम्यान, बंजारा तरुणी पारंपरिक पोशाख परिधान करून, हातात रंगीत बांगड्या आणि पायात घुंगरू घालून घेर नृत्य (घेरलिया) करतात. ही नृत्ये आणि गाणी त्यांचे जीवन, प्रेम आणि निसर्गाशी त्यांचे खोल संबंध दर्शवतात. ही गाणी अनेकदा 'सेजो'च्या महिमेबद्दल आणि त्यांच्या वैवाहिक जीवनाच्या कामनांशी संबंधित असतात.

4. निसर्गाचा आदर
बंजारा समुदायाची संस्कृती निसर्गाशी खूप जवळून जोडलेली आहे. तीज विसर्जन हे याचे एक स्पष्ट उदाहरण आहे. ज्वारीच्या बीजांना पाण्यात विसर्जित करण्याची प्रथा जल आणि पृथ्वीच्या तत्त्वांबद्दल त्यांचा आदर दर्शवते. हे आपल्याला हे देखील शिकवते की जीवन आणि निसर्गाचे चक्र कसे जोडलेले आहे.

5. सामुदायिक एकता
हा सण संपूर्ण बंजारा समुदायाला एकत्र आणतो. सर्व कुटुंबे, ते कुठेही असले तरी, या उत्सवात सहभागी होण्यासाठी आपल्या गावांमध्ये परत येतात. यामुळे बंधुत्व, एकता आणि सामाजिक बंध मजबूत होतात.

6. उपवास आणि भक्तीचा संकल्प
दहा दिवसांपर्यंत चालणारा हा उपवास शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या एक कठीण तपस्या आहे. हे भक्ती, धैर्य आणि समर्पणाचे प्रतीक आहे. मुली भगवान शिव आणि माता पार्वतीकडून चांगल्या जीवनसाथीसाठी आणि सुखी वैवाहिक जीवनासाठी प्रार्थना करतात, जसे माता पार्वतीने भगवान शिवाला प्राप्त करण्यासाठी तपस्या केली होती.

7. वैवाहिक जीवनाची कामना
हा सण विशेषतः अविवाहित मुलींसाठी आहे. 'सेजो'ला काळजीपूर्वक वाढवणे त्यांच्या भावी जीवनाच्या तयारीचे प्रतीक आहे. असे मानले जाते की जर 'सेजो' चांगला वाढला, तर त्यांचे वैवाहिक जीवन सुखी आणि समृद्ध होईल.

8. सामाजिक आणि सांस्कृतिक वारसा
बंजारा तीज विसर्जन बंजारा समुदायाचा समृद्ध सांस्कृतिक वारसा दर्शवतो. त्यांची पारंपरिक गाणी, नृत्य आणि पोशाख त्यांची अनोखी ओळख कायम ठेवतात. ही पिढ्यानपिढ्या हस्तांतरित होणारी एक जिवंत परंपरा आहे.

9. भक्तीचा संदेश
हा सण आपल्याला शिकवतो की खरी भक्ती केवळ पूजा-पाठ करण्यापुरती मर्यादित नाही, तर ती आपल्या दैनंदिन जीवनातील कर्मांमध्येही आहे. 'सेजो'ला पाणी देणे आणि त्याची काळजी घेणे हे दर्शवते की आपण आपली स्वप्ने पूर्ण करण्यासाठी किती मेहनत घेऊ शकतो.

10. आधुनिक युगात तीज
आजच्या आधुनिक युगातही बंजारा समुदाय आपल्या मुळांशी जोडलेला आहे. तीज विसर्जनसारखे सण त्यांची ओळख मजबूत करतात. सोशल मीडिया आणि डिजिटल माध्यमांद्वारे हा सण आता जागतिक स्तरावर ओळखला जात आहे, ज्यामुळे बंजारा संस्कृतीला नवीन ओळख मिळाली आहे.

प्रतीके आणि इमोजी:

टोपली 🧺: 'सेजो', नवीन जीवन

ज्वारी 🌱: सुपीकता, वाढ

घुंगरू 💃: नृत्य, उत्सव

नदी 🏞�: विसर्जन, निसर्ग

सूर्य ☀️: आशा, नवीन सुरुवात

हात जोडणे 🙏: प्रार्थना, भक्ती

इमोजी सारांश:
🧺🌱💃🏞�☀️🙏🎉

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-16.08.2025-शनिवार.
===========================================