संत सेना महाराज-त्यांची संगती जयास-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

(संत सेना अ० क्रo २६) मुळातच मायामोहाने मनुष्याच्या भोवती पाश आवळले जातात, सेनाजी भोवतीसुद्धा हे पाश आहेत, अशा बांधल्या गेलेल्या सेनार्जींना विठ्ठलाच्या चिंतनाने मुक्त केले आहे. समाजामध्ये जे दुर्जन, पापी व अधम लोक आहेत, अशांना समाजात जी प्रतिष्ठा, लौकिक मिळालेला आहे. ते सहजपणे नाहीसे करा, त्यांची तोंडे बंद करून त्यांना लाथा घालून दूर लोटा. अशा त्रास देणार्यांना सेना म्हणतात,

     "त्यांची संगती जयास।

     सेना म्हणे नरकवास।"

संत सेना महाराजांचा अभंग: 'त्यांची संगती जयास। सेना म्हणे नरकवास।'

अभंगाचा सखोल भावार्थ (Deep meaning/essence of the Abhanga)
संत सेना महाराज त्यांच्या या लहानशा परंतु अत्यंत प्रभावी अभंगातून कुसंगतीचे (bad company) दुष्परिणाम स्पष्ट करत आहेत. ते सांगतात की, ज्या व्यक्ती वाईट विचारांच्या, अनीतिमान आणि धर्म-कर्म विन्मुख असतात, त्यांच्या संगतीत राहिल्याने व्यक्तीचे जीवन नरकासमान होते. हा नरक केवळ मृत्यूनंतरचा नसून, या जगातही त्या व्यक्तीला मानसिक, सामाजिक आणि आध्यात्मिक पातळीवर अनेक यातना भोगाव्या लागतात, ज्यामुळे तिचे जीवन नरकयातना भोगण्यासारखे होते. थोडक्यात, ही ओळ आपल्याला कुसंगतीपासून दूर राहण्याचा आणि चांगल्या लोकांच्या सोबत राहण्याचा उपदेश देते.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ (Meaning of each stanza)
या अभंगात केवळ दोन ओळी आहेत, ज्यांना दोन कडवे मानले जाते.

'त्यांची संगती जयास': या ओळीचा सरळ अर्थ आहे, 'ज्या व्यक्तीला त्यांची संगत मिळते'. येथे 'त्यांची' म्हणजे कोणाची? याचा अर्थ संदर्भातून स्पष्ट होतो. ते लोक जे वाईट प्रवृत्तीचे आहेत, जे अधर्मी आहेत, जे समाजाला आणि स्वतःला हानी पोहोचवणारे आहेत. यात व्यसनाधीन व्यक्ती, चोर, लबाड, खोटे बोलणारे, परस्त्रीगमन करणारे आणि परोपकाराची भावना नसलेले लोक यांचा समावेश होतो.

'सेना म्हणे नरकवास': या ओळीचा अर्थ आहे, 'संत सेना महाराज म्हणतात की अशा व्यक्तीला नरकात राहावे लागते'. इथे नरक म्हणजे केवळ यमलोकातील नरक नाही. तर तो या जीवनातील नरक आहे, ज्यात व्यक्तीला मान-सन्मान मिळत नाही, समाजात प्रतिष्ठा राहत नाही, मानसिक शांती मिळत नाही आणि आत्मिक समाधान मिळत नाही. अशा व्यक्तीला सतत अपराध भावनेने, भीतीमध्ये किंवा दुःखात राहावे लागते, जे नरकाहून कमी नाही.

अभंगाचे मराठी संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Elaboration/analysis of the Abhanga)

आरंभ (Introduction)
भारतीय संत परंपरेत संत सेना महाराज हे एक महत्त्वाचे संत आहेत. त्यांनी त्यांच्या अभंगांतून साध्या-सोप्या भाषेत गहन आध्यात्मिक आणि सामाजिक ज्ञान दिले आहे. प्रस्तुत अभंग हा याच ज्ञानाचा एक उत्कृष्ट नमुना आहे. या अभंगातून ते मानवी जीवनातील सर्वात महत्त्वाच्या पैकी एका गोष्टीवर प्रकाश टाकतात – संगती (company). 'संगती' हा विषय मानवी जीवनाचा पाया आहे. चांगली संगत माणसाला देव बनवते, तर वाईट संगत त्याला दानव बनवते. संत सेना महाराज याच सत्याची जाणीव आपल्याला करून देत आहेत.

विवेचन (Analysis)
पहिल्या कडव्यामध्ये 'त्यांची संगती जयास' या शब्दांमध्ये एक मोठी खोली दडलेली आहे. 'त्यांची' या शब्दाचा उपयोग संत सेना महाराजांनी खूप विचारपूर्वक केला आहे. त्यांनी 'वाईट लोकांची संगत' असे स्पष्टपणे न म्हणता 'त्यांची' असे म्हणून वाचकाला किंवा श्रोत्याला विचार करण्यास प्रवृत्त केले आहे. 'ते' कोण? तेच लोक जे समाजाच्या नीती-नियमांचे पालन करत नाहीत. जे आपल्या स्वार्थासाठी इतरांना त्रास देतात. जे व्यसनाच्या आहारी जाऊन स्वतःचे आणि कुटुंबाचे जीवन उद्ध्वस्त करतात. अशा लोकांच्या सहवासाचे परिणाम त्वरित दिसू लागतात.

उदाहरणार्थ: जर एखादा चांगला विद्यार्थी वाईट मित्रांच्या संगतीत राहू लागला, तर हळूहळू त्याचे लक्ष अभ्यासातून उडेल, तो व्यसनाधीन होऊ शकतो, खोटे बोलू लागेल किंवा चोरीसारख्या वाईट सवयी त्याला लागतील. त्याच्या जीवनातून सुख-शांती नाहीशी होईल आणि त्याचे भविष्य अंधकारमय होईल. हे जीवन नरकाहून कमी नाही. इथे संत सांगतात की अशा लोकांच्या संगतीत राहून आपणही त्यांच्यासारखेच वागू लागतो. आपले विचार, आचरण आणि स्वभाव त्यांच्यासारखाच कलुषित होतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-17.08.2025-रविवार.
===========================================