स्मृती (याददाश्त) कशी सुधारायची: एक संपूर्ण मार्गदर्शक 🧠✨-1-

[Atul Kaviraje]

"But How"-
But how can WE improve OUR memory retention?

स्मृती (याददाश्त) कशी सुधारायची: एक संपूर्ण मार्गदर्शक 🧠✨

स्मृती म्हणजे फक्त काही गोष्टी लक्षात ठेवणे नाही, तर ती आपल्या व्यक्तिमत्त्वाचा आणि शिकण्याच्या क्षमतेचा पाया आहे. ती आपले अनुभव, ज्ञान आणि भावना जतन करते. पण कधीकधी आपल्याला आपली स्मरणशक्ती कमकुवत होत असल्यासारखे वाटते. काळजी करू नका! हे एक असे कौशल्य आहे जे सरावाने सुधारले जाऊ शकते.

1. सक्रियपणे शिका (Active Learning) ✍️
फक्त वाचणे किंवा ऐकणे पुरेसे नाही. जेव्हा तुम्ही काही शिकता, तेव्हा ते सक्रियपणे तुमच्या स्मृतीमध्ये सामील करा. याचा अर्थ, शिकलेल्या गोष्टी तुमच्या स्वतःच्या शब्दांत लिहिणे, इतरांना समजावून सांगणे किंवा त्यावर प्रश्न तयार करणे. यामुळे तुमचे मेंदू फक्त माहिती "साठवून" ठेवण्याऐवजी ती "प्रक्रिया" (process) करण्यासाठी प्रेरित होते.

उदाहरण: जर तुम्ही इतिहासाचा एखादा अध्याय वाचत असाल, तर तो वाचल्यानंतर स्वतःला विचारा की मुख्य घटना कोणत्या होत्या आणि त्यांचा क्रम काय होता. 🧐

2. तुकड्यांमध्ये विभागणे (Chunking) 🧩
आपला मेंदू एकाच वेळी खूप माहिती लक्षात ठेवण्यासाठी संघर्ष करतो. ही समस्या सोडवण्यासाठी, माहितीला लहान-लहान, अर्थपूर्ण तुकड्यांमध्ये विभागा. यामुळे ती लक्षात ठेवणे सोपे जाते.

उदाहरण: 9876543210 सारखा लांब फोन नंबर लक्षात ठेवण्याऐवजी, त्याचे तुकडे करा: 987-654-3210. हे आपल्या मेंदूसाठी एकाच वेळी दहा अंक लक्षात ठेवण्यापेक्षा खूप सोपे आहे. 📱

3. स्मरणीय युक्तींचा (Mnemonics) वापर करा 💡
स्मरणीय युक्त्या अशा तंत्र आहेत ज्या लक्षात ठेवण्यासाठी मदत करतात. यात अनेकदा कविता, संक्षिप्त रूप (acronyms) किंवा दृश्य कल्पना (visual imagery) वापरली जाते.

उदाहरण: इंद्रधनुष्यातील सात रंग (Violet, Indigo, Blue, Green, Yellow, Orange, Red) लक्षात ठेवण्यासाठी आपण "VIBGYOR" चा वापर करू शकतो. यात एकाच शब्दात सर्व रंग समाविष्ट होतात. 🌈

4. पुनरावृत्ती आणि अंतराने शिकणे (Spaced Repetition) 🔄
कोणतीही माहिती एकाच वेळी पाठ करण्याऐवजी, ती वेगवेगळ्या वेळेच्या अंतरावर पुन्हा पुन्हा वाचा. यामुळे मेंदू ती माहिती अल्पकालीन स्मृतीमधून दीर्घकालीन स्मृतीमध्ये स्थानांतरित करतो.

उदाहरण: जर तुम्ही एखाद्या परीक्षेची तयारी करत असाल, तर एकाच दिवसात संपूर्ण अभ्यासक्रम वाचण्याऐवजी, तो दररोज थोडा-थोडा करून पुन्हा पुन्हा वाचा. 📖➡️📆➡️🧠

5. दृश्य कल्पना (Visualisation) वापरणे 🖼�
आपला मेंदू शब्दांच्या तुलनेत चित्रे अधिक चांगल्या प्रकारे लक्षात ठेवतो. जेव्हा तुम्ही काहीतरी लक्षात ठेवण्याचा प्रयत्न करता, तेव्हा त्याचे एक मानसिक चित्र तयार करा.

उदाहरण: जर तुम्हाला एखाद्या व्यक्तीचे नाव लक्षात ठेवायचे असेल, तर त्या नावाचे त्याच्या चेहऱ्याशी किंवा एखाद्या मजेदार दृश्याशी जोडणी करा. जसे, जर नाव "राज" असेल आणि तो खूप उंच असेल, तर तुम्ही त्याला "राजकुमार" सारखे पाहू शकता. 🤴

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.08.2025-सोमवार.
===========================================