सतत कृषी (Sustainable Agriculture) जगाला कशी अन्न पुरवते? 🌱🌎-1-

[Atul Kaviraje]

"But How"-
But how does sustainable agriculture actually feed the world?

सतत कृषी (Sustainable Agriculture) जगाला कशी अन्न पुरवते? 🌱🌎

सतत कृषी, ज्याला 'टिकाऊ शेती' असेही म्हणतात, हे एक आधुनिक आणि आवश्यक असे कृषी तंत्रज्ञान आहे, जे केवळ अन्न उत्पादन वाढवत नाही, तर पर्यावरणाचीही काळजी घेते. पारंपारिक शेतीच्या पद्धतींमुळे जमिनीची सुपीकता कमी झाली आहे आणि पर्यावरणाला हानी पोहोचली आहे. अशा परिस्थितीत, जगातील वाढत्या लोकसंख्येला अन्न पुरवण्यासाठी आणि आपल्या ग्रहाचे संरक्षण करण्यासाठी सतत कृषी हा एक महत्त्वाचा उपाय ठरतो.

1. जमिनीची सुपीकता टिकवून ठेवणे (Maintaining Soil Fertility) 🌳
सतत कृषीचा मुख्य उद्देश जमिनीची आरोग्य राखणे आहे. यात पीक-फेरपालट (crop rotation), कंपोस्टचा वापर आणि हिरव्या खतांसारख्या (green manure) पद्धतींचा समावेश असतो. या पद्धतींमुळे जमिनीतील पोषक तत्वे नष्ट होत नाहीत, उलट त्यांची संख्या वाढते.

उदाहरण: एकाच जमिनीत दरवर्षी गहू पेरण्याऐवजी, शेतकरी एकदा गहू, नंतर हरभरा (जो जमिनीत नायट्रोजन वाढवतो) आणि मग पुन्हा गहू पेरू शकतात. यामुळे जमिनीची सुपीकता टिकून राहते. 🌾🌿

2. पाण्याची बचत (Water Conservation) 💧
सतत कृषीमध्ये पाण्याचा काळजीपूर्वक वापर केला जातो. यात ठिबक सिंचन (drip irrigation) आणि तुषार सिंचन (sprinkler irrigation) यांसारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर केला जातो. या तंत्रामुळे पाणी थेट पिकांच्या मुळांपर्यंत पोहोचते, ज्यामुळे पाण्याची बचत होते आणि पाण्याची नासाडी टाळता येते.

उदाहरण: राजस्थानसारख्या कमी पावसाच्या प्रदेशात ठिबक सिंचन खूप प्रभावी आहे. यामुळे खूप कमी पाण्यात जास्त उत्पादन मिळते.

3. जैवविविधता वाढवणे (Increasing Biodiversity) 🦋🐞
पारंपारिक शेतीत एकच पीक घेतले जाते, ज्यामुळे जैवविविधतेला धोका निर्माण होतो. सतत कृषीमध्ये अनेक प्रकारची पिके आणि वनस्पती एकत्र लावली जातात, ज्यामुळे शेतात विविध प्रकारचे प्राणी आणि कीटक येतात, जे पर्यावरणाचे संतुलन राखण्यास मदत करतात.

उदाहरण: शेतात फुलांची झाडे लावल्यास मधमाशा आणि फुलपाखरे आकर्षित होतात, ज्यामुळे परागण (pollination) वाढते. 🐝🌺

4. रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा कमी वापर (Reduced Use of Chemicals) 🧪
सतत कृषीमध्ये रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा वापर कमी केला जातो. त्याऐवजी, नैसर्गिक खते (जसे की शेणखत आणि कंपोस्ट) आणि जैविक कीड नियंत्रण पद्धती (biological pest control) वापरल्या जातात. यामुळे जमिनीचे आणि पाण्याचे प्रदूषण कमी होते आणि मानवी आरोग्यालाही फायदा होतो.

उदाहरण: कीटकनाशकांऐवजी, काही शेतकरी असे पक्षी किंवा कीटक वापरतात जे पिकांसाठी हानिकारक असलेल्या कीटकांना खातात. 🦉

5. स्थानिक अन्न प्रणालीला प्रोत्साहन (Promoting Local Food Systems) 🏡
सतत कृषी स्थानिक शेतकरी आणि बाजारपेठांना प्रोत्साहन देते. यामुळे अन्न जास्त दूरपर्यंत नेण्याची गरज नसते, ज्यामुळे वाहतुकीचा खर्च आणि कार्बन उत्सर्जन कमी होते.

उदाहरण: शेतकरी थेट ग्राहकांना आपली उत्पादने विकू शकतात, ज्यामुळे ग्राहकांना ताजे अन्न मिळते आणि शेतकऱ्यांना योग्य भाव मिळतो. 🤝🍅🥕

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.08.2025-सोमवार.
===========================================