श्रीमद्भगवद्गीता- श्लोक ४१:- अधर्माभिभवात्कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुलस्त्रियः-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

श्लोक ४१:-

अधर्माभिभवात्कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुलस्त्रियः ।
स्त्रीषु दुष्टासु वार्ष्णेय जायते वर्णसङ्करः ॥ ४१ ॥

📜 श्लोक ४१ (अध्याय १ – अर्जुनविषादयोग)
श्लोक:
अधर्माभिभवात्कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुलस्त्रियः ।
स्त्रीषु दुष्टासु वार्ष्णेय जायते वर्णसङ्करः

🔍 श्लोकाचा अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth)
अर्थ:
हे कृष्णा, जेव्हा अधर्माचा प्रभाव वाढतो, तेव्हा कुलातील स्त्रिया भ्रष्ट होतात. आणि जेव्हा स्त्रिया भ्रष्ट होतात, तेव्हा वर्णसंकर म्हणजेच वर्णव्यवस्थेचा भंग होतो.

🌺 सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth)
या श्लोकात अर्जुन युद्ध न करण्यासाठी एक नैतिक आणि सामाजिक कारण मांडतो. तो म्हणतो की युद्धामुळे अनेक वीरांचे मृत्यू होतील, त्यामुळे त्यांच्या कुटुंबातील स्त्रिया विधवा होतील. अशा परिस्थितीत स्त्रियांचे रक्षण करणारे पुरुष नसतील, आणि त्यामुळे त्यांच्यावर अन्याय होण्याची शक्यता वाढेल. स्त्रियांमध्ये नैतिक अध:पतन झाल्यास समाजात वर्णसंकर म्हणजेच योग्य वर्णव्यवस्थेचा भंग होईल. यामुळे समाजात गोंधळ निर्माण होईल आणि धार्मिक, सांस्कृतिक मूल्ये नष्ट होतील.

📚 विस्तृत विवेचन (Vistrut ani Pradirgh Vivechan)
•    अधर्माचा प्रभाव: युद्धामुळे धर्माचे रक्षण करणारे योद्धे मारले जातील. त्यामुळे अधर्म वाढेल.
•    स्त्रियांचे रक्षण: समाजात स्त्रियांचे रक्षण करणारे पुरुष नसतील, त्यामुळे त्यांच्यावर अन्याय होईल.
•    वर्णसंकर: वर्णसंकर म्हणजे वेगवेगळ्या वर्णातील लोकांमध्ये विवाह होणे, ज्यामुळे पारंपरिक वर्णव्यवस्था आणि त्यातील कर्तव्ये गोंधळात पडतात.
•    समाजव्यवस्थेवर परिणाम: वर्णसंकरामुळे समाजातील धार्मिक विधी, संस्कृती, आणि परंपरा नष्ट होतात. त्यामुळे पिढ्यानपिढ्या चालत आलेली मूल्यव्यवस्था कोलमडते.

🪔 आरंभ (Arambh)
अर्जुन युद्धाच्या परिणामांचा विचार करत आहे. त्याला वाटते की युद्ध केल्याने समाजात अनैतिकता वाढेल, आणि त्यामुळे धर्म, संस्कृती, आणि सामाजिक मूल्ये नष्ट होतील.

🔚 समारोप (Samarop)
अर्जुन युद्ध न करण्यासाठी सामाजिक आणि नैतिक कारणे देतो. त्याला वाटते की युद्धामुळे स्त्रियांचे रक्षण होणार नाही, आणि त्यामुळे समाजात वर्णसंकर होईल, जो अत्यंत घातक आहे.

🧠 निष्कर्ष (Nishkarsha)
अर्जुनाच्या दृष्टिकोनातून पाहता, युद्ध केल्याने केवळ शत्रूंचा नाश होणार नाही, तर समाजाची रचना, धर्म, आणि संस्कृती यावरही गंभीर परिणाम होतील. त्यामुळे तो युद्ध टाळण्याचा विचार करतो.

🧾 उदाहरण (Udaharana)
उदाहरणार्थ, जर एखाद्या गावातील सर्व पुरुष युद्धात मारले गेले, तर त्या गावातील स्त्रियांना रक्षण करणारे कोणी उरणार नाही. अशा वेळी त्यांच्यावर अन्याय होण्याची शक्यता वाढते. यामुळे समाजात नैतिक अध:पतन होते आणि पारंपरिक मूल्ये नष्ट होतात

अर्थ: हे कृष्णा, अधर्म वाढल्यामुळे कुळातील स्त्रिया दूषित होतात. आणि हे वार्ष्णेया (कृष्णा), स्त्रिया दूषित झाल्याने वर्णसंकर (अशुद्ध संतती) उत्पन्न होतो.

थोडक्यात: अधर्मामुळे स्त्रिया दूषित होतात आणि वर्णसंकर होतो. 💔

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-20.08.2025-बुधवार.
===========================================