संत सेना महाराज-परकी त्या स्त्रिया मानाव्यात माता। ज्ञानबोध चित्ता सांभाळावे-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

प्रत्येकाच्या संसारात आलेल्या संकटाला स्वतःलाच तोंड द्यावे लागते. ते दुःख आपणासच भोगावे लागते. इतरांच्यासाठी आपण एक चेष्टेचा विषय होऊ नये, असे उद्बोधन प्रपंचाच्या संदर्भात सेनाजी करतात.

     "परकी त्या स्त्रिया मानाव्यात माता। ज्ञानबोध चित्ता सांभाळावे॥

     परस्त्री नादाने डुबले कित्येक। धुळीमिळे रंक झाले पहा।

     होता रोग तया इंद्रिय भंगती। आपली पत्नी दुजा पाहे॥

     सेना म्हणे जसे कराल तसे फळ। नरदेह अमोल नरकी गेला॥"

🪔 आरंभ (Introduction)
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महान संत होते. त्यांनी आपल्या अभंगांमधून समाजाला नैतिकता, संयम, आणि भक्तीचा संदेश दिला. प्रस्तुत अभंगात त्यांनी परस्त्री विषयक विचारांवर कठोर आणि स्पष्ट भाष्य केले आहे. स्त्रीविषयक वासनांपासून दूर राहून आत्मशुद्धी आणि भक्तीमार्ग स्वीकारावा, असा संदेश त्यांनी दिला आहे.

📜 अभंग व कडव्यांचा अर्थ व विवेचन
१�⃣ "परकी त्या स्त्रिया मानाव्यात माता। ज्ञानबोध चित्ता सांभाळावे॥"
अर्थ:
परस्त्रीला नेहमी आईसमान मानावे. मनात ज्ञान आणि विवेक ठेवावा.
विस्तृत विवेचन:
संत सेना सांगतात की परस्त्री म्हणजे दुसऱ्याची पत्नी, तिला वासनेच्या नजरेने पाहू नये. तिचा आदर करावा, जसे आपण आपल्या आईचा करतो. हे विचार मनात रुजवण्यासाठी ज्ञान आणि आत्मबोध आवश्यक आहे. विवेक जागृत ठेवला तर मन वाईट विचारांकडे वळत नाही.
उदाहरण:
जसे रामाने अहिल्येचा उद्धार केला, पण तिच्याकडे वासनेने पाहिले नाही—तसेच प्रत्येक पुरुषाने परस्त्रीकडे आदराने पाहावे.

२�⃣ "परस्त्री नादाने डुबले कित्येक। धुळीमिळे रंक झाले पहा॥"
अर्थ:
परस्त्रीच्या मोहात अनेक पुरुष बुडाले आहेत. ते आपले वैभव गमावून रंक झाले.
विस्तृत विवेचन:
इतिहासात आणि समाजात असे अनेक उदाहरणे आहेत जिथे परस्त्रीच्या मोहात पडून राजे, ज्ञानी, धनिक लोक आपले सर्व काही गमावून भिकारी झाले. वासना ही एक प्रकारची आत्मविनाशाची सुरुवात आहे. संत सेना इशारा देतात की या मोहात पडल्यास पत, प्रतिष्ठा, संपत्ती सर्व नष्ट होते.
उदाहरण:
रावणाने सीतेच्या मोहात पडून आपले साम्राज्य गमावले. हेच संत सेना सांगतात.

३�⃣ "होता रोग तया इंद्रिय भंगती। आपली पत्नी दुजा पाहे॥"
अर्थ:
ज्याला वासनेचा रोग लागतो, त्याचे इंद्रिय बिघडतात. तो स्वतःच्या पत्नीला दुर्लक्षित करून दुसऱ्या स्त्रीकडे पाहतो.
विस्तृत विवेचन:
वासना ही एक मानसिक विकृती आहे. ती वाढली की माणूस आपल्या कुटुंबाकडे दुर्लक्ष करतो. पत्नीच्या प्रेमाचा, नात्याचा अपमान करतो. संत सेना इथे इंद्रियांच्या बिघाडाचा उल्लेख करतात—याचा अर्थ मन आणि शरीर दोन्ही असंतुलित होतात.
उदाहरण:
कधी कधी प्रसिद्ध व्यक्तीही आपल्या वैवाहिक जीवनाकडे दुर्लक्ष करून बाह्य आकर्षणात अडकतात, आणि त्यांचे जीवन कोलमडते.

४�⃣ "सेना म्हणे जसे कराल तसे फळ। नरदेह अमोल नरकी गेला॥"
अर्थ:
संत सेना म्हणतात—जसे कर्म कराल, तसे फळ मिळेल. हे मानवदेह अमूल्य आहे, पण वाईट कर्मांमुळे नरकात जातो.
विस्तृत विवेचन:
मानवजन्म हा अत्यंत दुर्मिळ आहे. तो केवळ वासना, मोह, आणि अधर्मासाठी वापरला तर त्याचा अपवाप होतो. संत सेना कर्मसिद्धांत सांगतात—जसे कर्म, तसे फळ. वाईट कर्म केल्यास नरकप्राप्ती निश्चित आहे.
उदाहरण:
जसे की महाभारतात दुर्योधनाने वाईट कर्म केले, त्याचा शेवट नरकात झाला.

🔚 समारोप (Conclusion)
संत सेना महाराजांचा हा अभंग एक नैतिक आणि आध्यात्मिक संदेश देतो. परस्त्रीविषयी आदर, संयम, आणि विवेक ठेवावा. वासना आणि मोह टाळून भक्तीमार्ग स्वीकारावा. हेच खरे जीवनाचे सार आहे.

🧠 निष्कर्ष (Summary/Inference)
•    परस्त्रीला आईसमान मानावे.
•    वासना ही आत्मविनाशाची सुरुवात आहे.
•    विवेक आणि संयम ठेवणे आवश्यक.
•    कर्मानुसार फळ मिळते—वाईट कर्म नरकात नेते.
•    मानवदेह अमूल्य आहे—त्याचा सदुपयोग करावा.

हा संपूर्ण अभंग मानवजातीला विकृतीपासून दूर करणारा, नादानपणापासून जागृत करणारा आहे. नीतीबोध देणारा हा मराठीतील 'करावे तसे भरावे' या उक्तीप्रमाणे विचार मांडला आहे. 'जसे कराल तसे भराल ते माणसाला फळ भोगावे लागते. सेना महाराजांच्याही काळात आजच्या काळापेक्षा फार वेगळी परिस्थिती समाजात नव्हती. नैतिकमूल्य सांगून सर्वसामान्य समाजाच्या डोळ्यांत झणझणीत अंजन घातले आहे. सर्वाचे डोळे उघडावेत, अशी सेनाज्जींची अपेक्षा असावी.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-20.08.2025-बुधवार.
===========================================