श्रीमद्भगवद्गीता- श्लोक ४५:- अहो बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयम्-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

श्लोक ४५:-

अहो बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयम् ।
यद्राज्यसुखलोभेन हन्तुं स्वजनमुद्यताः ॥ ४५ ॥

श्रीमद्भगवद्गीता – अध्याय १, श्लोक ४५
श्लोक:
"अहो बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयम् ।
यद्राज्यसुखलोभेन हन्तुं स्वजनमुद्यताः ॥ ४५ ॥"

🌺 श्लोकाचा शब्दश: अर्थ (Literal Meaning):

अहो बत – अहो! किती दु:खद व दु:खदायक आहे!

महत्पापं – मोठे पाप

कर्तुं व्यवसिता वयम् – करायच्या निर्धाराने आम्ही उभे आहोत

यत् – जे

राज्यसुखलोभेन – राज्याच्या सुखाच्या लोभामुळे

हन्तुं – मारणे

स्वजनम् – स्वतःचे आप्त, कुटुंबीय

उद्यताः – सज्ज झालेले

🔍 श्लोकाचा संक्षिप्त अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth):

"अरे! किती मोठं पाप करायला आपण सज्ज झालो आहोत! केवळ राज्यसुखाच्या लोभामुळे आपण आपल्या स्वतःच्या बांधवांना मारायला निघालो आहोत."

🧘�♂️ सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):

या श्लोकामध्ये अर्जुनाच्या अंतर्मनात सुरु झालेल्या नैतिक संघर्षाची तीव्रता दिसून येते. युद्धाच्या रणभूमीत उभा असताना अर्जुनाच्या मनात एक अंतर्गत वादळ सुरु आहे.

तो म्हणतो – "काय हा आमचा दैवदु:खद निर्णय! फक्त राज्य आणि सुखाच्या लोभात आपण आपल्या स्वजनांवर शस्त्र उचलायला सज्ज झालो आहोत. ह्या युद्धामध्ये विजय मिळवला, तरी आपण काय साध्य करणार? आप्तांच्या रक्ताने माखलेलं राज्य? हे तर महापापच ठरेल!"

अर्जुनाचा हा दृष्टिकोन एक अतिशय मानवी भावना दर्शवतो – नैतिकता विरुद्ध कर्तव्य, आणि त्यात मनुष्य कसा अडकतो हे स्पष्ट होते.

📘 विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan):

राज्यसुखाचा लोभ: अर्जुन विचार करतो की आपण हे युद्ध केवळ भोगासाठी, सत्ता-सुखासाठी करतोय का? तो 'लोभ' या भावनेचा तिरस्कार करतो कारण ती नीतिमूल्यांचा नाश करणारी असते.

स्वजनांवर हात उचलणे: अर्जुनाच्या दृष्टीने आपल्या नातेवाईकांवर, गुरुजनांवर, बंधूंवर शस्त्र चालवणे हे एक महापातक आहे. शास्त्रांमध्ये सांगितलं आहे की आप्तजनांना मारणं हे प्रायश्चित्तहीन पाप आहे.

मानवतेचा संघर्ष: हा श्लोक मानवाच्या अंतर्मनातील सतत चालणाऱ्या युध्दाचं रूप आहे – जेथे अहंकार, लोभ, लालसा यांच्याशी विवेक, नैतिकता, कर्तव्य यांची टक्कर होते.

📌 उदाहरणासहित स्पष्टीकरण (Udaharanasahit):

उदाहरणार्थ, जर एखादा अधिकारी भ्रष्ट मार्गाने संपत्ती मिळवतो, आणि त्याच्या कुटुंबाला त्रास होतो, तर तो आपल्या सुखाच्या लोभासाठी त्यांच्यावर अन्याय करतोय, हेच अर्जुनाचे विचार या ठिकाणी मांडतात.

🌀 आरंभ (Arambh):

श्रीमद्भगवद्गीतेच्या सुरुवातीच्या अध्यायात अर्जुनाचे मनोगत उलगडते आहे. तो एक वीर योद्धा असूनही युद्धाच्या नैतिकतेवर प्रश्न उपस्थित करतो.

🔚 समारोप (Samarop):

हा श्लोक म्हणजे अर्जुनाच्या अंतःकरणातील जाणीवेचा एक कळस आहे. तो युध्दात उभा असला तरी, त्याच्या अंतरात्म्याला ते अयोग्य वाटत आहे.

📎 निष्कर्ष (Nishkarsha):

"नैतिकता ही कधीही लोभाच्या बळी पडू नये."
अर्जुनाचे हे बोल युद्धासाठी त्याची अनिच्छा दर्शवतात, पण याच टप्प्यावरून श्रीकृष्ण त्याला कर्तव्यबुद्धीचे आणि निष्काम कर्माचे महत्त्व पटवून देतात.

अर्थ: अरेरे! किती खेदाची गोष्ट आहे की, आम्ही बुद्धीमान असूनही राज्य आणि सुखांच्या लोभाने आपल्याच स्वजनांना मारण्यासाठी तयार झालो आहोत, हे किती मोठे पाप करायला उद्युक्त झालो आहोत!

थोडक्यात: राज्यसुखाच्या लोभापायी स्वजनांना मारण्याचे पाप करायला अर्जुन पश्चात्ताप करतो. 😔

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-24.08.2025-रविवार.
===========================================