संत सेना महाराज-प्रपंचामाजी भार्या गुणवंत। असता पातीव्रत्य धन्य येथे-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

साक्षात परमेश्वराचा दूत आहे, त्यांनी मला जे कथन केले तेच मी तुम्हाला स्पष्टपणे खरे सांगतो.

सेनामहाराजांनी एका अभंगातून प्रामाणिकपणे संसार करणारे, पण ईश्वराचे अष्टौप्रहर चिंतन करणाऱ्या एका आदर्श कुटुंबाचे सुंदर चित्र रेखाटले आहे. खरे म्हणजे एखाद्या परिवाराला सद्गुणी व पतिव्रता बायको लाभणे आणि उद्यमशील व परमार्थी पती असणे हे भाग्याचे लक्षण आहे. उभयतांचे संसारसुख उत्तरोत्तर वाढत जाणे हे क्वचित पाहावयास मिळते. सेनाजींनी अशा कुटुंबाचे पुढीलप्रमाणे चित्र रंगविले आहे.

     "प्रपंचामाजी भार्या गुणवंत। असता पातीव्रत्य धन्य येथे ॥

     पती हा उद्योगी परमार्थ आवडी। उभयता जोडी सुख वाढी॥"

अभंगकार: संत सेना महाराज
अभंग:

"प्रपंचामाजी भार्या गुणवंत। असता पातीव्रत्य धन्य येथे॥
पती हा उद्योगी परमार्थ आवडी। उभयता जोडी सुख वाढी॥"

🔷 आरंभ (Arambh – प्रस्तावना):

संत साहित्य हे केवळ वैराग्य, संन्यास किंवा अध्यात्माच्या परमोच्च स्तरांपुरते मर्यादित नाही, तर ते आपल्या दैनंदिन जीवनात, प्रपंचात, जगण्यात, नात्यांमध्येही कसा अध्यात्म असतो हे सांगते.
संत सेना महाराज, हे वारकरी संप्रदायातील थोर संत असून ते पेशाने सोनार होते. त्यांनी आपल्या अभंगांमधून प्रपंच आणि परमार्थ यांच्यात समतोल साधण्याचा आदर्श ठेवला आहे.
या अभंगात त्यांनी गृहस्थ जीवनातील गुणी स्त्री आणि उद्यमशील पती या विषयावर अत्यंत सशक्त आणि संतुलित विचार मांडले आहेत.

🔷 प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि सखोल विवेचन:
🔹 पहिला कडवा:

"प्रपंचामाजी भार्या गुणवंत। असता पातीव्रत्य धन्य येथे॥"

➤ अर्थ:

प्रपंचामध्ये (गृहस्थ जीवनात) जर पत्नी ही गुणवान, पतीव्रता, आणि निष्ठावान असेल, तर ती कुटुंबासाठी एक मोठे धन आहे. अशा पतिव्रता स्त्रीमुळे घर धन्य होते.

➤ सखोल विवेचन:

संत सेना महाराज इथे 'स्त्री' ह्या कुटुंबाच्या आधारस्तंभावर प्रकाश टाकतात. 'गुणवंत' म्हणजे चांगले गुण असलेली – जशी नम्रता, स्नेह, कर्तव्यनिष्ठा, आणि संयम. 'पातीव्रत्य' म्हणजे आपल्या पतीवर निष्ठा असलेली.
गृहस्थ जीवन हे स्त्रीच्या नीतिमत्तेवर उभं असतं. तिच्या पवित्र चारित्र्यामुळे संपूर्ण कुटुंब शुद्ध राहते, आणि पतीच्या कर्मात सातत्य आणि समाधान येते.
अशा पत्नीमुळे घरात धार्मिक आणि नैतिक वातावरण निर्माण होतं – जिथे संतसंग, नामस्मरण, आणि परमार्थाची प्रेरणा मिळते.

✳️ उदाहरण:

तुलसीदासांच्या 'रामचरितमानस'मध्ये कौसल्या, सीता, अनुसया यांसारख्या पतिव्रता स्त्रिया आपल्याला आदर्श स्त्रीत्वाचे दर्शन घडवतात. आधुनिक काळातही अशी स्त्री जी घर सांभाळते, सासरच्या जबाबदाऱ्या पार पाडते आणि तरीही आत्मिक विकास साधते – तीच खरे गुणवान जीवन जगते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-25.08.2025-सोमवार.
===========================================