संत सेना महाराज-सासूवर सन गुरगुरे। मुले न ऐकती वडिलांचे-1-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

सेनाजी म्हणतात, "अशा प्रकारचे संसार जे आनंदाने करतील, त्यांना पांडुरंग सतत जवळ करेल, त्यांचे जीवन सार्थकी लागेल; पण अनेक कुटुंबात एखादी अपवित्र भार्या प्रवेश करते आणि घरातील अवदसा होते, घरात अखंड कलह होत राहतात. प्रपंचामध्ये अनेक प्रकारचे स्त्री-पुरुष असतात, त्यांचा स्वभाव व विकृती, अहंकार, औदासिन्य, क्रोध, बढाईखोरपणा, निर्बुद्धपणा, स्त्रीलंपट पुरुष, वेश्यागमन करणारे पुरुष अशा वेगवेगळ्या प्रकारच्या स्वभावांची माणसे प्रपंचात असतात. तो प्रपंच विस्कटून जातो, असे चित्र सेनाजींनी त्यांच्या अभंगातून ठायी ठायी चित्रित केले आहे. एकत्रित कुटुंबात

     'सासूवर सन गुरगुरे। मुले न ऐकती वडिलांचे।

     होतील दास बायकांचे'

अभंगाचा आरंभ (Introduction to the Abhang)
संत सेना महाराज यांच्या अभंगातील प्रत्येक ओळ ही मानवी जीवनातील सत्याचे आणि बदलाचे दर्शन घडवते. 'सासूवर सून गुरगुरे' या अभंगातून संत सेना महाराजांनी कलियुगातील सामाजिक आणि कौटुंबिक अध:पतनाचे वर्णन केले आहे.

हे अभंग आपल्याला केवळ त्या काळातील परिस्थितीचे दर्शन देत नाहीत, तर मानवी स्वभावातील दुर्गुण आणि त्यांच्या परिणामांबद्दलही सांगतात. या अभंगाचा सखोल अभ्यास केल्यास, आपल्याला हे स्पष्ट होते की संत सेना महाराजांनी केवळ सामाजिक विसंगतींवर टीका केली नाही, तर त्यामागे असलेली आध्यात्मिक आणि नैतिक अवनतीही स्पष्ट केली आहे.

पहिल्या कडव्याचे विवेचन: 'सासूवर सून गुरगुरे'
या ओळीचा शब्दशः अर्थ असा आहे की 'सून सासूवर गुरगुरते'. परंतु याचा भावार्थ यापेक्षा खूप मोठा आहे.

सखोल भावार्थ: पूर्वीच्या काळी कुटुंबात सासूला सन्मानाचे स्थान होते. ती कुटुंबाची मार्गदर्शिका आणि आधारस्तंभ होती. सुनेने सासूचा आदर करणे हे कर्तव्य मानले जायचे. पण कलियुगात ही परिस्थिती उलटी झाली आहे. आता सून सासूचा आदर करत नाही, उलट तिच्यावर वर्चस्व गाजवते. 'गुरगुरणे' हा शब्द अनादर, तिरस्कार आणि उद्धटपणा दर्शवतो. ही केवळ दोन व्यक्तींमधील भांडणाची गोष्ट नसून, पारंपरिक मूल्यांच्या ऱ्हासाचे प्रतीक आहे.

विस्तृत विवेचन आणि उदाहरण: पूर्वीच्या काळात कुटुंबातील निर्णय सासूबाई घ्यायच्या. त्यांच्या आज्ञेचे पालन केले जायचे. आजच्या आधुनिक युगात, कुटुंबातील जुनी पिढी (म्हणजेच सासू-सासरे) यांचा मान कमी झाला आहे. तरुण पिढी (म्हणजेच सून) स्वतःच्या इच्छेनुसार वागते. उदाहरणार्थ, पूर्वी कुटुंबात कोणतेही मोठे कार्य ठरवताना सासूचा सल्ला घेतला जायचा, पण आजकालच्या कुटुंबात सुनबाई स्वतःच्या मताला प्राधान्य देतात. यातून कुटुंबातील शिस्त आणि एकोपा कमी होत आहे, आणि त्याचे रूपांतर कलह आणि विघटन यामध्ये होत आहे.

दुसऱ्या कडव्याचे विवेचन: 'मुले न ऐकती वडिलांचे'
या ओळीचा शब्दशः अर्थ आहे की 'मुले वडिलांचे ऐकत नाहीत'.

सखोल भावार्थ: वडील हे कुटुंबातील कर्तेधर्ते आणि मार्गदर्शक मानले जातात. त्यांनी आपल्या मुलांना दिलेले संस्कार आणि शिकवण ही त्यांच्या भविष्याची दिशा ठरवते. पण कलियुगात मुले आपल्या वडिलांचे बोलणे ऐकत नाहीत. याचा अर्थ केवळ आज्ञाभंग करणे नाही, तर संस्कारांची उपेक्षा करणे, नैतिक मूल्यांना नाकारणे असा आहे. यातून पिढ्यांमधील अंतर (Generation Gap) वाढले आहे आणि जुन्या-नव्या विचारांचा संघर्ष सुरू झाला आहे.

विस्तृत विवेचन आणि उदाहरण: पूर्वी मुलांनी आपल्या वडिलांच्या शब्दाला अंतिम मानले जायचे. वडील जे सांगतील, ते बिनविरोध स्वीकारले जायचे. पण आज परिस्थिती वेगळी आहे. मुलांना त्यांच्या वडिलांनी दिलेले सल्ले जुनाट वाटतात. उदाहरणार्थ, वडील मुलांना चांगले संस्कार देण्याचा प्रयत्न करतात, जसे की प्रामाणिकपणा, कठोर परिश्रम, पण मुले हे विचार स्वीकारत नाहीत. त्यांना जलद आणि सोप्या मार्गाने यश हवे असते. हे बदललेल्या मूल्यांचे उत्तम उदाहरण आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.08.2025-मंगळवार.
===========================================