भारताच्या संघीय रचनेवर कविता-

[Atul Kaviraje]

भारतातील संघराज्यीय रचना: केंद्र-राज्य संबंधांची बदलती गतिशीलता-

भारतातील संघीय रचना: केंद्र-राज्य संबंधांची बदलती गतिशीलता-

भारताच्या संघीय रचनेवर कविता-

१. भारताची राज्यघटना आहे एक महान वृक्ष,
ज्याची मुळे केंद्रात, शाखा आहेत प्रत्येक राज्यात,
अधिकारांची विभागणी, प्रत्येक राज्याचा मान,
लोकशाहीचे हे आहे सर्वात मोठे वरदान.

२. केंद्राच्या यादीत संरक्षण आणि बँकेचे काम,
राज्यांच्या यादीत पोलीस आणि आरोग्याचे नाव,
समवर्ती यादीत शिक्षण आणि वनाचे धाम,
कायदे करण्याचा दोघांनाही अधिकार आहे,
पण केंद्राचा कायदा प्रभावी असतो,
ही आहे आपल्या संघीय रचनेची कहाणी.

३. कधी केंद्र मजबूत, कधी राज्य असतात प्रभावी,
कधी युती सरकारे, तर कधी एकाच पक्षाची,
काळ बदलत राहिला, पण देशाची एकता कायम राहिली,
ही आहे आपल्या संघीय रचनेची कहाणी.

४. राज्यपालांचे पद कधी-कधी वादात असते,
राज्यांच्या स्वायत्ततेचा मुद्दा नेहमी असतो,
वित्तीय अवलंबित्व देखील एक कहाणी आहे,
पण एकत्र येऊनच ही जुनी नाव चालवायची आहे.

५. सरकारिया आयोगाने दिल्या होत्या काही शिफारसी,
पुंछी आयोगानेही दिल्या होत्या काही सूचना,
सर्वांचा उद्देश संबंध मजबूत करणे,
आणि देशाला विकासाच्या मार्गावर पुढे नेणे.

६. जीएसटी परिषदेने दाखवला आहे नवीन मार्ग,
सहकारी संघवादाचा हाच आहे खरा अर्थ,
एकत्र काम करू, एकत्र निर्णय घेऊ,
देशाला पुढे नेऊ, हेच आमचे वचन आहे.

७. भारताची संघीय रचना अद्भुत आणि खास आहे,
ज्यात एकता आणि विविधता दोन्ही आहेत,
आव्हानांचा सामना करू एकत्र येऊन,
भारताला एक मजबूत राष्ट्र बनवू, एकत्र येऊन.
अर्थ:
१. भारताची राज्यघटना एक महान वृक्ष आहे ज्याची मुळे केंद्रात आहेत आणि शाखा प्रत्येक राज्यात पसरलेल्या आहेत. हे अधिकारांची विभागणी करते आणि प्रत्येक राज्याला सन्मान देते. हे लोकशाहीचे सर्वात मोठे वरदान आहे.
२. केंद्र यादीत संरक्षण आणि बँकिंगसारखे राष्ट्रीय विषय आहेत, तर राज्य यादीत पोलीस आणि आरोग्यासारखे स्थानिक विषय आहेत. समवर्ती यादीत दोघांनाही कायदे करण्याचा अधिकार आहे, पण केंद्राचा कायदा सर्वोच्च असतो. हीच आपल्या संघीय रचनेची कहाणी आहे.
३. कधी केंद्र मजबूत होते, तर कधी राज्य प्रभावी होतात. कधी युती सरकारे असतात, तर कधी एकाच पक्षाची सरकार असते. काळ बदलत राहिला आहे, पण देशाची एकता नेहमीच कायम राहिली आहे.
४. राज्यपालांचे पद कधी-कधी वादाचे कारण बनते. राज्यांच्या स्वायत्ततेचा मुद्दा नेहमी उपस्थित होतो आणि ते वित्तीयदृष्ट्या केंद्रावर अवलंबून असतात. पण आपल्याला ही नाव एकत्र येऊनच चालवायची आहे.
५. सरकारिया आणि पुंछी यांसारख्या आयोगांनी संबंध मजबूत करण्यासाठी शिफारसी दिल्या होत्या, जेणेकरून देश विकासाच्या मार्गावर पुढे जाऊ शकेल.
६. जीएसटी परिषदेने एक नवीन मार्ग दाखवला आहे, जो सहकारी संघवादाचे खरे उदाहरण आहे. आपल्याला एकत्र काम करायचे आहे आणि एकत्र निर्णय घ्यायचे आहेत.
७. भारताची संघीय रचना अद्भुत आणि खास आहे, ज्यात एकता आणि विविधता दोन्ही आहेत. आपण एकत्र येऊन आव्हानांना तोंड देऊ आणि भारताला एक मजबूत राष्ट्र बनवू.

--अतुल परब
--दिनांक-26.08.2025-मंगळवार..
===========================================