श्याम श्रावणी:-२६ ऑगस्ट, मंगळवार-

[Atul Kaviraje]

साम श्रावणी-

श्याम श्रावणी: एक भक्तिपूर्ण और विस्तृत विवेचन-

आज, २६ ऑगस्ट, मंगळवार रोजी, आपण श्याम श्रावणी हा पवित्र सण साजरा करत आहोत. हा सण विशेषतः पश्चिम महाराष्ट्र आणि कोकण प्रदेशातील काही भागांमध्ये साजरा केला जातो. हा सण भगवान शिव आणि कृष्णाच्या भक्तीशी संबंधित आहे, जो निसर्गाच्या सुंदरतेचा आणि मानवी जीवनातील आनंदाचा उत्सव साजरा करतो. 'श्रावण' महिना पावसाळ्याच्या आणि हिरव्यागार निसर्गाच्या सौंदर्यासाठी ओळखला जातो, तर 'श्याम' कृष्णाच्या नावाशी जोडलेला आहे. अशा प्रकारे हा सण निसर्ग, प्रेम आणि भक्ती यांचे अनोखे मिश्रण आहे.

१. श्याम श्रावणीचा अर्थ आणि महत्त्व
श्याम म्हणजे भगवान श्रीकृष्ण आणि श्रावणी म्हणजे श्रावण महिन्यात येणारा सण. हा सण श्रावण महिन्यातील एका विशेष दिवशी साजरा केला जातो, जेव्हा निसर्ग आपल्या पूर्ण वैभवात असतो.

हा सण भगवान शिव आणि भगवान कृष्ण या दोन्ही देवतांना समर्पित आहे. भगवान शिव श्रावण महिन्याचे प्रमुख देवता आहेत, तर भगवान कृष्ण 'श्याम' या नावाने ओळखले जातात, जे निसर्ग आणि प्रेमाचे प्रतीक आहेत.

हा सण सामाजिक एकतेचे प्रतीक आहे, कारण या दिवशी लोक एकत्र येऊन उत्सव साजरा करतात.

२. पूजा पद्धती आणि तयारी
या दिवशी सकाळी लवकर उठून स्नान केले जाते आणि स्वच्छ वस्त्रे परिधान केली जातात.

घरामध्ये किंवा मंदिरांमध्ये भगवान शिव आणि भगवान कृष्णाच्या मूर्तीची पूजा केली जाते.

शिवलिंगावर जलाभिषेक केला जातो आणि दूध, दही, मध, तूप आणि गंगाजल यांचे मिश्रण अर्पण केले जाते.

भगवान कृष्णाला माखन-मिश्री (लोणी-साखर), पेढे आणि पंचामृत अर्पण केले जाते.

पूजेमध्ये तुळशी, बेलपत्र, फुले आणि नैवेद्य यांचा वापर केला जातो.

३. उपवासाचे नियम आणि परंपरा
काही कुटुंबांमध्ये या दिवशी उपवास करण्याची प्रथा आहे. उपवास करणाऱ्या व्यक्ती केवळ फळे आणि दूध सेवन करतात.

उपवासामुळे शरीराला शुद्धी मिळते आणि मन शांत होते, ज्यामुळे आध्यात्मिक विचार अधिक स्पष्ट होतात.

अनेक ठिकाणी महिला या दिवशी एकत्र येऊन भजने आणि गाणी गातात.

४. निसर्गाचे महत्त्व
श्याम श्रावणीचा सण निसर्गासोबतच्या आपल्या नात्याला महत्त्व देतो.

श्रावण महिन्यात सर्वत्र हिरवीगार झाडे, फुले आणि नद्यांचे सौंदर्य दिसते.

या दिवशी झाडांची पूजा केली जाते आणि निसर्गाचे आभार मानले जातात, कारण तो आपल्याला अन्न आणि पाणी देतो.

५. कथा आणि पौराणिक महत्त्व
हा सण भगवान कृष्ण आणि त्यांच्या बालपणीच्या खेळांशी संबंधित आहे, जेव्हा ते गोकुळात गाई चारत होते.

काही लोक असे मानतात की याच दिवशी भगवान शिव यांनी भगवान कृष्णाला भेट दिली होती आणि त्यांना आशीर्वाद दिला होता.

ही कथा प्रेम, आनंद आणि भक्तीचे महत्त्व दर्शवते.

६. सामाजिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व
हा सण कुटुंबातील सदस्यांना एकत्र आणतो.

मुले आणि मुली एकत्र येऊन खेळांचा आनंद घेतात, झोके (झोके) घेतात आणि गाणी गातात.

या दिवशी नातेवाईक आणि मित्रांनाही बोलावले जाते, ज्यामुळे सामाजिक संबंध अधिक मजबूत होतात.

७. प्रसाद आणि भोग
पूजेनंतर विविध प्रकारचे पकवान आणि मिठाई बनविली जाते, जसे की शिरा, लाडू, खीर आणि पुरी.

हे प्रसाद भगवान शिव आणि भगवान कृष्णाला अर्पण केले जातात आणि नंतर कुटुंबातील सदस्य आणि मित्रांमध्ये वाटले जातात.

८. पूजा साहित्य आणि सजावट
पूजास्थळ फुलांनी, रांगोळी आणि दिव्यांनी सजवले जाते.

भगवान शिव आणि भगवान कृष्णाच्या मूर्तीला सुंदर वस्त्रे आणि दागिने घातले जातात.

९. आधुनिक युगात श्याम श्रावणी
आजच्या काळातही हा सण मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो, पण त्यामध्ये काही आधुनिकता आली आहे.

सोशल मीडियावर फोटो शेअर केले जातात, व्हिडिओ कॉलद्वारे नातेवाईकांना शुभेच्छा दिल्या जातात.

या सणाचे महत्त्व लोकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी ऑनलाइन कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते.

१०. निष्कर्ष
श्याम श्रावणी हा सण केवळ एक धार्मिक विधी नाही, तर प्रेम, निसर्ग आणि भक्तीचे प्रतीक आहे.

हा सण आपल्याला जीवनातील लहान-सहान गोष्टींमध्ये आनंद शोधायला शिकवतो आणि निसर्गासोबतच्या आपल्या नात्याला महत्त्व देतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.08.2025-मंगळवार..
===========================================