विश्वकोश: पुरातत्व (Archaeology)-1-🏺🔍📜⛏️🗿

[Atul Kaviraje]

विश्वकोश: पुरातत्व (Archaeology)-

पुरातत्व हे एक असे विज्ञान आहे जे प्राचीन मानवी संस्कृती आणि त्यांच्या जीवनाचा अभ्यास त्यांनी मागे सोडलेल्या भौतिक अवशेषांच्या माध्यमातून करते. हे आपल्याला हे समजून घेण्यास मदत करते की आपले पूर्वज कसे राहत होते, काय खात होते, कसे विचार करत होते आणि कसे समाज बनवत होते. 🏺🗺�

1. पुरातत्व म्हणजे काय?
पुरातत्व इतिहासाची एक शाखा आहे, जी लिखित इतिहासापूर्वीची माहिती उघड करते. हे उत्खनन (excavation) आणि विश्लेषणाच्या माध्यमातून कलाकृती (artifacts), वास्तुकला, जैविक अवशेष आणि भू-अवशेष यांचा अभ्यास करते. याचा मुख्य उद्देश मानवी इतिहासाच्या अज्ञात पैलूंना उघड करणे आहे. 🕵��♂️🔍

उदाहरण: हडप्पा संस्कृतीचा अभ्यास, जी सुमारे 4500 वर्षांपूर्वीची आहे, आपल्याला त्या वेळच्या शहरी नियोजन, व्यापार आणि कलेबद्दल सांगतो.

2. पुरातत्वच्या शाखा
पुरातत्वच्या अभ्यासाला अनेक शाखांमध्ये विभागले जाऊ शकते: 🌳📚

प्रागैतिहासिक पुरातत्व (Prehistoric Archaeology): हे त्या काळाचा अभ्यास करते जेव्हा कोणताही लिखित रेकॉर्ड नव्हता, जसे की पाषाण युग. 🦴

ऐतिहासिक पुरातत्व (Historical Archaeology): हे त्या काळाचा अभ्यास करते जेव्हा लिखित रेकॉर्ड उपलब्ध होते, पण भौतिक अवशेषांमधून अधिक माहिती मिळते. 📜

शास्त्रीय पुरातत्व (Classical Archaeology): हे प्राचीन ग्रीस आणि रोमसारख्या संस्कृतींचा अभ्यास करते.🏛�

जलमग्न पुरातत्व (Underwater Archaeology): हे पाण्याच्या खाली बुडलेल्या जहाजे, शहरे आणि कलाकृतींचा अभ्यास करते. 🌊

3. पुरातत्व मध्ये वापरल्या जाणाऱ्या तंत्रा
पुरातत्वज्ञ भूतकाळ उघड करण्यासाठी अनेक आधुनिक तंत्रांचा वापर करतात: 🔬🛠�

उत्खनन (Excavation): हे सर्वात सामान्य तंत्र आहे, ज्यात पद्धतशीरपणे माती खोदून अवशेष बाहेर काढले जातात. ⛏️

रेडिओकार्बन डेटिंग (Radiocarbon Dating): या तंत्राने जैविक पदार्थांचे (जसे की लाकूड, हाड) वय शोधले जाते. 🧪

भू-विद्युत सर्वेक्षण (Geophysical Survey): जमिनीची खुदाई न करता दडलेल्या संरचना शोधण्यासाठी याचा वापर होतो. 📡

एरियल फोटोग्राफी (Aerial Photography): हवाई फोटोंचा वापर करून प्राचीन संरचनांचे लपलेले नमुने पाहिले जातात. 🚁

4. कलाकृती आणि अवशेष
पुरातत्वज्ञ विविध प्रकारच्या वस्तूंचा अभ्यास करतात: 🏺⚱️

कलाकृती (Artifacts): ह्या मानवाद्वारे बनवलेल्या किंवा वापरलेल्या वस्तू आहेत, जसे की मातीची भांडी, साधने, शस्त्रे आणि दागिने.

वास्तुकला (Architecture): यात इमारती, भिंती आणि स्मारके समाविष्ट आहेत.

जैविक अवशेष (Biological Remains): यात मानवी आणि प्राण्यांची हाडे, वनस्पतींची बीजे आणि परागकण समाविष्ट आहेत.

भू-अवशेष (Geo-remains): यात माती आणि खडकांचे अवशेष समाविष्ट आहेत जे पर्यावरण आणि जीवनशैलीबद्दल सांगतात.

संक्षेप: 🏺🔍📜⛏️🗿

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.08.2025-बुधवार.
===========================================