संत सेना महाराज-मी माझा संसार, माझी बायका पोरं-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

हे दृश्य म्हणजे प्रपंचाचा खेळखंडोबाच समजा. कधी  ही वृत्ती तर संसाराला मिठ्या मारता मारता हाव करीत बसणे.

     "मी माझा संसार, माझी बायका पोरं,

     'स्थावर संपत्ती मिथ्या मारी'

संत सेना महाराज हे वारकरी परंपरेतील थोर संतकवी असून, त्यांच्या अभंगांमध्ये वैराग्य, भगवंतावरील अखंड भक्ती आणि संसाराच्या क्षणभंगुरतेचा खूपच प्रखर अनुभव दिसतो.
आपण इथे घेणार आहोत एका प्रसिद्ध अभंगाचे सखोल विवेचन:

🌼 अभंग:

"मी माझा संसार, माझी बायका पोरं,
स्थावर संपत्ती मिथ्या मारी"

✨ परिचय (आरंभ):

हा अभंग संत सेना महाराजांच्या वैराग्यभावनेचे, संसारनिरासक्तीचे अत्यंत बोलके प्रतीक आहे. ते आपली अंतर्मनातील तीव्र भावना आणि अनुभूती प्रकट करत आहेत की, "मी, माझं" असं म्हणणं ही फसवणूक आहे — कारण या सर्व गोष्टी (बायका, मुलं, मालमत्ता) क्षणभंगुर आहेत. त्या खऱ्या नाहीत — खरा आहे तो फक्त हरी.

🎯 प्रत्येक कडव्याचा अर्थ व सखोल भावार्थ:
कडवा १:

"मी माझा संसार, माझी बायका पोरं,"
"स्थावर संपत्ती मिथ्या मारी"

✍️ भावार्थ:

संत सेना महाराज सांगतात की, "मी", "माझं", "माझी बायको", "माझी मुलं", "माझं घर", "माझी जमीन" — ही सगळी 'मालकी' ही माणसाची भ्रांती आहे. माणूस या जगात काहीच घेऊन आलेला नसतो, आणि जातानाही काहीच घेऊन जात नाही. तरीही तो "माझं" म्हणत जगत राहतो.
संपत्ती, घर, नातेसंबंध — हे सगळं क्षणिक, नश्वर आणि मिथ्या (अवास्तव) आहे. हे सगळं केवळ मोहाचं जाळं आहे.

कडवा २ (कल्पित / विस्तारार्थ):

"जन्ममरणाचें चक्र हे थोर,
तयाविण नाहीं गती रे"

✍️ भावार्थ:

या सृष्टीचं मूळ तत्त्व हे जन्म आणि मृत्यू याच्या चक्रात अडकलेलं आहे. तो जो 'माझा संसार' म्हणतो, त्यालाच हे चक्र नेहमी घेरून राहिलं आहे. याच चक्रातून मुक्त होण्यासाठीच ईश्वराच्या शरण येणं आवश्यक आहे.

🔍 विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन:

संत सेना महाराज या अभंगातून "संसाराच्या भ्रमातून बाहेर पडा" असा जागरूक सल्ला देतात.
आपल्याला वाटतं आपणच आपल्या कुटुंबाचा आधार आहोत. पण ते म्हणतात — हा अहंकार आहे.

ते "स्थावर संपत्ती मिथ्या मारी" या ओळीतून सांगतात की, भौतिक गोष्टी तात्पुरत्या आहेत. स्थावर म्हणजे अचल – जसं घर, जमीन, मालमत्ता. पण ही सगळी संपत्ती मिथ्या आहे – म्हणजेच खोटी, अस्थिर, भ्रमासमान.

सत्य हेच की परमेश्वराशिवाय काही शाश्वत नाही.

📌 उदाहरणांसहित (उदाहरणा सहित):
१. माणूस आणि त्याचे "माझं"

एक माणूस दिवसरात्र म्हणतो – "हे माझं घर आहे, माझी पत्नी आहे, माझी मुलं आहेत." पण एक दिवस तो मरण पावतो. मग हे सगळं कोठं जातं? त्याचं काहीच त्याचं राहत नाही.

२. समुद्रावरचा किल्ला

जसं वाळूत बांधलेला किल्ला समुद्राची एकच लाट आली की वाहून जातो — तसंच हे सगळं 'माझं' म्हणणंही एकच 'समयाची लाट' आल्यावर नष्ट होतं.

🪔 समारोप आणि निष्कर्ष (Samarop ani Nishkarsha):

नातेसंबंध, संपत्ती, संसार — सगळी क्षणभंगुर.

"मी" आणि "माझं" ही वृत्तीच खोट्या अहंकारातून येते.

खरा आधार फक्त ईश्वर आहे.

संसारात राहा, पण त्याच्याशी आसक्त न होता रहा.

"संत म्हणती — जगा, पण हरिपायी लीन राहा. संसारात असलो तरी संसार आपल्यात नसावा."

📘 सारांश:
विभाग   विश्लेषण
मुख्य विषय   संसाराची अनित्यता, मालकीचा भ्रम
संत विचार   मी-माझं म्हणणं हे बंधन आहे
संदेश   हरिपाठी भक्ती, वैराग्य व सत्याचा स्वीकार
उपदेश   'माझं' सोडून 'त्याचं' (ईश्वराचं) होणं — हेच जीवनसार

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.08.2025-बुधवार.
===========================================