जैन संवस्तरी-चतुर्थी पक्ष- जैन संवत्सरी: -1-🙏🕊️❤️🧘‍♂️✨

[Atul Kaviraje]

जैन संवस्तरी-चतुर्थी पक्ष-

जैन संवत्सरी: -

जैन संवत्सरी: एक भक्तिपूर्ण आणि विवेचनात्मक लेख-

आज 27 ऑगस्ट, बुधवार रोजी, आपण जैन धर्मातील सर्वात पवित्र आणि महत्त्वाच्या सणांपैकी एक, संवत्सरी साजरा करत आहोत. हा सण जैन धर्माच्या श्वेतांबर समुदायाद्वारे साजरा केल्या जाणाऱ्या पर्युषण महापर्वाच्या आठव्या आणि अंतिम दिवशी येतो. हा दिवस केवळ एक धार्मिक विधी नाही, तर तो आत्म-शुद्धी, क्षमा आणि आत्म-चिंतनाचा एक गहन अभ्यास आहे. या दिवसाचे सर्वात महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे "मिच्छामि दुक्कडम्" म्हणून एकमेकांकडे क्षमा मागणे आणि सर्वांना क्षमा करणे.

1. संवत्सरी: आत्म-शुद्धीचा अंतिम दिवस
संवत्सरीचा अर्थ आहे "संवत्सर", म्हणजे वर्षाचा शेवट. हा पर्युषण पर्वाचा अंतिम दिवस आहे, ज्याला जैन धर्मात आत्म-शुद्धीची सर्वात मोठी संधी मानले जाते. या दिवशी, जैन अनुयायी वर्षभरात जाणूनबुजून किंवा नकळत झालेल्या चुका, विचार आणि कर्मांसाठी पश्चात्ताप करतात. याचा उद्देश मन, वचन आणि शरीराला शुद्ध करणे आहे.

2. क्षमावाणी: सणाचे मूळ सार
संवत्सरीचा सर्वात महत्त्वाचा भाग 'क्षमावाणी' आहे.

मिच्छामि दुक्कडम्: हा प्राकृत भाषेतील शब्द आहे, ज्याचा अर्थ आहे, "माझ्याकडून झालेली सर्व वाईट कृत्ये व्यर्थ जावोत" किंवा "मी तुम्हाला जाणूनबुजून किंवा नकळत दुःख दिले असल्यास, मला माफ करा."

क्षमा मागण्याचा उद्देश: याचा उद्देश अहंकार त्यागणे आणि मनात असलेले सर्व वैर-भाव संपवणे आहे. हा केवळ एक शब्द नाही, तर हृदयापासून केलेला खरा पश्चात्ताप आहे.

3. पर्युषण पर्व आणि दहा लक्षण धर्म
संवत्सरी, जैन धर्माच्या दहा दिवसांच्या दसलक्षण धर्म पर्वाचा समारोप आहे. हे दहा धर्म जीवनाला योग्य दिशेने नेण्यासाठी मार्गदर्शक आहेत.

उत्तम क्षमा: रागाचा त्याग करणे.

उत्तम मार्दव: अहंकार सोडून नम्रता स्वीकारणे.

उत्तम आर्जव: मन, वचन आणि कृतीमध्ये सरलता आणणे.

उत्तम सत्य: सत्य बोलणे.

उत्तम शौच: मन आणि शरीर दोन्हीची शुद्धी.

उत्तम संयम: इंद्रियांवर नियंत्रण.

उत्तम तप: इच्छांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी तप करणे.

उत्तम त्याग: सांसारिक वस्तूंचा त्याग करणे.

उत्तम आकिंचन्य: कोणत्याही गोष्टीबद्दल आसक्ती न ठेवणे.

उत्तम ब्रह्मचर्य: पवित्रता आणि आत्म-नियंत्रण राखणे.

4. प्रतिक्रमण: आत्म-विश्लेषणाचा गहन अभ्यास
संवत्सरीच्या दिवशी, जैन अनुयायी 'संवत्सरी प्रतिक्रमण' करतात.

प्रतिक्रमणाचा अर्थ: याचा अर्थ 'मागे फिरणे' किंवा 'आपल्या चुका मान्य करून योग्य मार्गावर परत येणे'.

सहा आवश्यक क्रिया: प्रतिक्रमणामध्ये सहा आवश्यक क्रियांचा समावेश आहे:

सामायिक: समभाव (समानता) चा अभ्यास.

चतुर्विंशति स्तव: तीर्थंकरांची स्तुती.

वंदन: गुरु आणि संतांना आदर देणे.

प्रतिक्रमण: आत्म-समीक्षण.

कायोत्सर्ग: आत्म-चिंतनासाठी शरीराला स्थिर ठेवणे.

प्रत्याख्यान: भविष्यात चुका न करण्याचा संकल्प.

5. संवत्सरीच्या दिवसाचे प्रमुख क्रियाकलाप
या दिवशी भक्त कठोर उपवास आणि साधना करतात.

उपवास: अनेक जैन अनुयायी 24 तासांचा उपवास करतात, ज्याला 'संवत्सरी पौषध' असेही म्हणतात.

प्रार्थना आणि साधना: मंदिरांमध्ये विशेष प्रार्थना आणि प्रवचन होतात.

स्वाध्याय: धार्मिक ग्रंथांचा अभ्यास केला जातो.

दया आणि करुणा: या दिवशी प्राणी आणि गरीबांप्रती दयाभाव दाखवला जातो.

प्रतीके आणि इमोजी: 🙏🕊�❤️🧘�♂️✨

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.08.2025-बुधवार.
===========================================