निवडणूक सुधारणा: भारतात लोकशाही मजबूत करण्याची गरज-🗳️⚖️💡🇮🇳🤝

[Atul Kaviraje]

निवडणूक सुधारणा: भारतात लोकशाही मजबूत करण्याची गरज-

निवडणूक सुधारणा: भारतात लोकशाही मजबूत करण्याची गरज-

भारत, जगातील सर्वात मोठी लोकशाही, आपल्या चैतन्यशील निवडणूक प्रक्रियेसाठी ओळखला जातो. तथापि, या प्रणालीत काही उणिवा आहेत ज्या दूर करणे आवश्यक आहे. निवडणूक सुधारणांचा उद्देश ही प्रक्रिया अधिक पारदर्शक, निष्पक्ष आणि प्रभावी बनवणे आहे. या सुधारणांशिवाय, लोकशाहीचा पाया कमकुवत होऊ शकतो आणि लोकांचा विश्वास डगमगू शकतो. निवडणूक सुधारणांची गरज, त्यांचे प्रमुख पैलू आणि त्यांचे महत्त्व भारतीय लोकशाहीला बळकट करण्यासाठी अत्यंत महत्त्वपूर्ण आहेत.

1. निवडणूक सुधारणांची गरज
निवडणूक सुधारणांची गरज अनेक कारणांमुळे निर्माण होते.

गुन्हेगारीकरण: राजकारणात गुन्हेगारांचा वाढता सहभाग लोकशाहीसाठी एक गंभीर धोका आहे.

पैशाच्या बळाचा प्रभाव: निवडणुकीत मोठ्या प्रमाणावर पैशाचा वापर निष्पक्ष स्पर्धेला अडथळा आणतो.

मतदारांची उदासीनता: अनेक मतदार प्रणालीवरील विश्वासाच्या कमतरतेमुळे मतदानापासून दूर राहतात.

बनावट मतदान: ओळखपत्रातील त्रुटींमुळे बनावट मतदानाचा प्रश्न कायम आहे.

2. मतदार ओळख आणि नोंदणीमध्ये सुधारणा
मतदार ओळख प्रणाली मजबूत करणे हा निवडणूक प्रक्रियेचा पहिला टप्पा आहे.

आधार जोडणी: मतदार ओळखपत्र (EPIC) आधारशी जोडल्याने बनावट नोंदी (duplicate entries) दूर करता येतात.

ऑनलाइन नोंदणी: नोंदणी प्रक्रिया सोपी आणि ऑनलाइन केल्याने मतदारांचा सहभाग वाढवता येतो.

3. गुन्हेगारी पार्श्वभूमी असलेल्या उमेदवारांवर लगाम
राजकारणातील वाढती गुन्हेगारी थांबवण्यासाठी कठोर नियम आवश्यक आहेत.

जलद सुनावणी: गुन्हेगारी प्रकरणात अडकलेल्या उमेदवारांवरील खटल्यांच्या सुनावणीसाठी विशेष न्यायालयांची स्थापना करणे.

अपात्रतेचे नियम: गंभीर गुन्हेगारी आरोप असलेल्या उमेदवारांना निवडणूक लढण्यापासून रोखणे.

4. निवडणूक निधीमध्ये पारदर्शकता
निवडणुकांमध्ये काळ्या पैशाचा वापर थांबवण्यासाठी निधीमध्ये पारदर्शकता आणणे आवश्यक आहे.

निवडणूक रोखे: निवडणूक रोख्यांद्वारे (electoral bonds) निधी मिळवण्याच्या प्रक्रियेत अधिक पारदर्शकता आणण्याची गरज आहे.

सरकारी निधी: राष्ट्रीय निवडणूक निधी (National Electoral Fund) स्थापन करणे, जिथे पक्षांना सरकारी अनुदान मिळू शकेल.

5. स्वतंत्र आणि निष्पक्ष निवडणूक आयोग
निवडणूक आयोगाला अधिक स्वायत्तता देणे लोकशाहीसाठी अनिवार्य आहे.

नियुक्ती प्रक्रिया: निवडणूक आयुक्तांची नियुक्ती प्रक्रिया अधिक पारदर्शक आणि एकमतावर आधारित करणे.

आर्थिक स्वातंत्र्य: आयोगाला आपल्या आर्थिक गरजांसाठी सरकारवर अवलंबून राहण्याची गरज नाही, अशी व्यवस्था निर्माण करणे.

6. एकाच वेळी निवडणुका (One Nation, One Election)
लोकसभा आणि राज्य विधानसभांच्या निवडणुका एकाच वेळी घेतल्याने अनेक फायदे होऊ शकतात.

खर्चात कपात: वारंवार होणाऱ्या निवडणुकांमुळे होणारा मोठा खर्च कमी करता येतो.

विकास कामांमध्ये स्थिरता: आचारसंहिता लागू झाल्यामुळे विकास कामांना अडथळा येणार नाही.

7. नकारात्मक मतदानाचा अधिकार (Right to Reject)
मतदारांना सर्व उमेदवारांना नाकारण्याचा अधिकार देणे लोकशाहीला अधिक मजबूत करेल.

NOTA: नोटाला (None of the Above) अधिक प्रभावी बनवणे, जेणेकरून जर बहुसंख्य मतदारांनी नोटाचा वापर केला, तर त्या भागात पुन्हा निवडणूक घ्यावी लागेल.

8. पक्षांतरबंदी कायद्याला बळकटी देणे
राजकीय अस्थिरता रोखण्यासाठी पक्षांतरबंदी कायद्यात सुधारणा आवश्यक आहेत.

कठोर नियम: पक्ष बदलणाऱ्या आमदार किंवा खासदारांसाठी अधिक कठोर नियम आणि दंडाची तरतूद करणे.

9. इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशीन (EVM) मध्ये सुधारणा
ईव्हीएमच्या विश्वासार्हतेवर उपस्थित होणारे प्रश्न दूर करणे आवश्यक आहे.

VVPAT: VVPAT (Voter Verifiable Paper Audit Trail) प्रणालीला अधिक प्रभावी आणि सुरक्षित बनवणे.

जागरूकता: मतदारांना ईव्हीएम आणि व्हीव्हीपॅटच्या वापराविषयी शिक्षित करणे.

10. मीडिया आणि सोशल मीडियाची भूमिका
निवडणुकांमध्ये मीडिया आणि सोशल मीडियाचा प्रभाव वाढत आहे, ज्याचे नियमन करणे आवश्यक आहे.

बनावट बातम्यांवर नियंत्रण: बनावट बातम्या आणि गैरप्रचार रोखण्यासाठी कठोर कायदे बनवणे.

जाहिरातींवर नियंत्रण: निवडणुकीदरम्यान पेड न्यूज आणि जाहिरातींवर कडक नजर ठेवणे.

प्रतीके आणि इमोजी: 🗳�⚖️💡🇮🇳🤝

🗳� (मतपेटी): मतदान आणि निवडणूक प्रक्रियेचे प्रतीक.

⚖️ (तराजू): न्याय, निष्पक्षता आणि कायद्याच्या राज्याचे प्रतीक.

💡 (बल्ब): जागरूकता, सुधारणा आणि नवीन कल्पनांचे प्रतीक.

🇮🇳 (भारताचा ध्वज): भारतीय लोकशाही आणि राष्ट्राचे प्रतीक.

🤝 (हँडशेक): सहकार्य, सहमती आणि एकतेचे प्रतीक.

इमोजी सारांश: हे सर्व इमोजी निवडणूक सुधारणांची गरज, निष्पक्षता, जागरूकता, राष्ट्रीय एकता आणि परस्पर सहकार्याचा संदेश थोडक्यात दर्शवतात. हे लोकशाहीला बळकट करण्याच्या सामूहिक जबाबदारीचे प्रतीक आहेत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.08.2025-बुधवार.
===========================================