संत सेना महाराज- ‘श्रृंगार पक्वन्न लोड गिर द्या-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-
 
     'श्रृंगार पक्वन्न लोड गिर द्या।

     स्थावरजंगम धन माझे गाव।

     करी हाव हाव सुखा लागी'

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ
प्रस्तावना (Arambh):

संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महत्त्वाचे संत. त्यांच्या अभंगांतून त्यांनी सांसारिक जीवनातील आसक्ती, मोह आणि क्षणभंगुरतेवर कठोर प्रहार केला आहे. ते आपल्या अभंगांतून लोकांना हेच सांगतात की, खरा आनंद आणि शाश्वत सुख हे भौतिक वस्तूंमध्ये किंवा नात्यांमध्ये नसून, ते परमेश्वराच्या भक्तीमध्ये आहे. त्यांनी माणसाच्या स्वार्थी आणि भौतिक सुखाच्या हव्यासावर बोट ठेवून त्याला अध्यात्मिक मार्गाकडे वळण्याचा उपदेश केला आहे.

अभंगाचा अर्थ आणि विवेचन
१. 'श्रृंगार पक्वन्न लोड गिर द्या।'

अर्थ (Meaning):

श्रृंगार: सुंदर दिसण्यासाठी केलेली सजावट, नटणे-थटणे.

पक्वन्न: उत्तम आणि चविष्ट पदार्थ, पक्वान्न.

लोड: भौतिक सुखे, आरामदायी वस्तू.

गिर द्या: याचा अर्थ आहे की, ही सर्व सुखे सोडून द्या, त्यांचा त्याग करा.

विस्तृत विवेचन (Elaboration):

या ओळीतून संत सेना महाराज माणसाला सांगतात की, तू ज्या बाह्य गोष्टींवर, म्हणजेच सुंदर दिसण्यावर, चांगले कपडे घालण्यावर किंवा चविष्ट पदार्थ खाण्यावर वेळ आणि पैसा खर्च करतोस, त्या सर्व गोष्टी क्षणिक आहेत. आज तू जो शृंगार करतोस तो उद्या क्षणात नाहीसा होईल, आज तू जे पक्वान्न खातोस, तेही काही काळापुरतेच सुख देईल.

मानवी आयुष्य हे क्षणभंगुर आहे, ते कधी संपेल याचा नेम नाही. अशा नश्वर जीवनात, भौतिक सुखाच्या मागे धावणे म्हणजे मृगजळाच्या मागे धावण्यासारखे आहे. संत म्हणतात, या सर्व क्षणिक सुखांचा मोह सोडा. त्यांचा त्याग करा, कारण ही सुखे तुम्हाला कधीच कायमचा आनंद देऊ शकत नाहीत.

२. 'स्थावरजंगम धन माझे गाव।'

अर्थ (Meaning):

स्थावर: स्थिर असलेली मालमत्ता, जसे की जमीन, घर, शेती.

जंगम: हलवता येणारी मालमत्ता, जसे की पैसे, दागिने, गाड्या.

धन: संपत्ती.

गाव: येथे 'गाव' म्हणजे 'सर्व काही' किंवा 'संपूर्ण' असा अर्थ आहे.

विस्तृत विवेचन (Elaboration):

या ओळीतून संत सेना महाराज भौतिक संपत्तीच्या मोहावर कठोर टीका करतात. आजचा माणूस आपल्याकडे असलेल्या स्थावर (घर, जमीन) आणि जंगम (पैसे, दागिने) संपत्तीलाच आपले सर्वस्व मानतो. 'हे सर्व माझे आहे' असा अहंकार तो बाळगतो.

संत म्हणतात की, ही संपत्ती तू कितीही जपली तरी ती तुझ्यासोबत येणार नाही. ती तुझ्या मृत्यूनंतर येथेच राहणार आहे. उलट, या संपत्तीच्या हव्यासापोटी माणूस अनेक चुकीच्या गोष्टी करतो, दुसऱ्यांचा द्वेष करतो आणि पाप कमावतो.

उदाहरण: एखाद्या माणसाने आयुष्यभर खूप कष्ट करून मोठमोठी घरं, जमिनी आणि लाखो रुपये जमा केले. पण, जेव्हा त्याचा मृत्यू होतो, तेव्हा त्याला हे सर्व इथेच सोडून जावे लागते. त्याच्यासोबत फक्त त्याचे कर्मच जातात. यातून संत हेच सांगतात की, ज्या गोष्टी आपल्यासोबत येत नाहीत, त्यांच्यासाठी एवढा अट्टाहास कशासाठी?

३. 'करी हाव हाव सुखा लागी।'

अर्थ (Meaning):

करी: करतो.

हाव हाव: लोभ, अतिशय लालसा.

सुखा लागी: सुखासाठी, आनंदासाठी.

विस्तृत विवेचन (Elaboration):

या ओळीत संत सेना महाराज माणसाच्या स्वभावाचे अचूक वर्णन करतात. माणूस क्षणिक सुखासाठी सतत हावरेपणा करतो. त्याला एका गोष्टीचा आनंद मिळाला की तो दुसऱ्या गोष्टीसाठी धावतो. त्याला एक घर मिळाल्यावर त्याला दुसरे हवे असते, एक गाडी मिळाल्यावर दुसरी हवी असते. हा सुखाचा हव्यास कधीच संपत नाही.

संत म्हणतात की, ही हाव म्हणजे एक अथांग गर्ता (खोल दरी) आहे, ती कधीच भरत नाही. या हावरेपणामुळे माणूस कधीच समाधानी राहत नाही. त्याला शाश्वत सुख मिळत नाही, कारण तो नेहमीच पुढच्या सुखाच्या शोधात असतो.

उदाहरण: एक श्रीमंत माणूस त्याच्याकडे सर्व सुख-सुविधा असूनही आनंदी नाही. कारण त्याला अजून पैसे कमवायचे आहेत, अजून मोठे व्हायचे आहे. तो नेहमीच भविष्यातील सुखाचा विचार करत असतो, ज्यामुळे त्याला वर्तमानातील आनंद मिळत नाही. याउलट, एक गरीब माणूस दिवसभर कष्ट करूनही रात्री समाधानाने झोपतो, कारण त्याला जे मिळाले त्यात तो समाधानी आहे.

निष्कर्ष आणि समारोप (Nishkarsh & Samarop):
संत सेना महाराजांचा हा अभंग आपल्याला जीवनाचे सार समजावून सांगतो. ते म्हणतात की, बाह्य सौंदर्य, भौतिक संपत्ती आणि क्षणिक सुखे यांच्या मागे धावून आपले आयुष्य वाया घालवू नका. ही सर्व सुखे नश्वर आणि क्षणभंगुर आहेत. खरी शाश्वत संपत्ती म्हणजे परमेश्वराचे नामस्मरण, भक्ती आणि चांगले कर्म.

या अभंगातून संत सेना महाराज आपल्याला भौतिक जगाचा त्याग करून अध्यात्मिक मार्गावर चालण्याचा उपदेश देतात. कारण, याच मार्गावर खरे सुख आणि मनःशांती आहे. माणसाने आपल्या गरजा मर्यादित ठेवून, लोभाचा त्याग करून समाधानाने जगायला शिकावे, हाच या अभंगाचा मुख्य संदेश आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.08.2025-गुरुवार.
===========================================