संत सेना महाराज-आईबापा छळी-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-
 
हा अभिलाषेचा स्वार्थधर्म अनेकदा सोडत नाही. सुखासाठी हपापलेला माणूस सेनाजींनी उभा केला आहे. सेनाजींनी प्रपंचात अनेक ठिकाणी दुष्ट प्रवृत्तीचा अधम माणूस उभा कला आहे.

     'आईबापा छळी,

     कांतेचा अंकित वचन न मोडी,

     सासुसासऱ्याचा आदर,

     मेव्हणा मेहुणी नमस्कार'

 हा अभंग मानवी नात्यांमधील गुंतागुंत आणि आध्यात्मिक मार्गावर चालणाऱ्या साधकाने कशी वागणूक ठेवावी याबद्दल अतिशय मार्मिक मार्गदर्शन करतो.

खालील विवेचनात तुम्हाला अभंगाचा सखोल भावार्थ, प्रत्येक ओळीचे विस्तृत विश्लेषण, आणि योग्य उदाहरणांसह संपूर्ण माहिती मिळेल.

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ: 'आईबापा छळी, कांतेचा अंकित वचन न मोडी'
प्रस्तावना (Introduction)
भारतीय संतपरंपरेत संत सेना महाराजांचे स्थान अनन्यसाधारण आहे. त्यांचा व्यवसाय केशकर्तनांचा होता, तरीही त्यांच्या अंतःकरणात परमेश्वराची भक्ती ठासून भरलेली होती. त्यांचे अभंग साध्या, सोप्या भाषेत गहन आध्यात्मिक विचार मांडतात. प्रस्तुत अभंग हा मानवी जीवनातील गृहस्थ आश्रम आणि पारमार्थिक वाटचाल यांच्यातील समतोल कसा साधावा, यावर भाष्य करतो. वरवर पाहता हा अभंग नात्यांमधील विरोधाभास दाखवतो, परंतु त्याचा मूळ उद्देश मानवी स्वभावातील दुबळेपणा उघड करून साधकाला योग्य मार्गाची जाणीव करून देणे हा आहे.

हा अभंग एका दुहेरी विचारावर आधारित आहे: एका बाजूला संसारातील मोह आणि दुसऱ्या बाजूला पारमार्थिक कर्तव्य. अभंगाचे शब्द साधकाच्या वर्तनातील विसंगतीवर बोट ठेवतात आणि त्याला आत्मपरीक्षण करण्यास प्रवृत्त करतात.

प्रत्येक कडव्याचे मराठी संपूर्ण विस्तृत विवेचन (Complete and Extensive Analysis of Each Stanza in Marathi)

१. 'आईबापा छळी' (Aibaapa Chali)
अर्थ: आई-वडिलांना त्रास देतो किंवा त्यांचा अनादर करतो.

विस्तृत विवेचन:
या ओळीतून संत सेना महाराज समाजातील एका कटू वास्तवावर प्रकाश टाकतात. अनेकदा असे दिसून येते की, ज्या आई-वडिलांनी आपल्याला जन्म दिला, वाढवले आणि आपले आयुष्य घडवण्यासाठी सर्वस्व पणाला लावले, त्याच आई-वडिलांना आपण त्यांच्या उतारवयात विसरतो. त्यांच्या गरजांकडे, त्यांच्या भावनांकडे दुर्लक्ष करतो. "छळी" या शब्दाचा अर्थ केवळ शारीरिक त्रास देणे असा नाही, तर मानसिक आणि भावनिक छळ करणे असाही होतो. कधी कधी कठोर शब्द, दुर्लक्ष, किंवा त्यांच्या मतांना किंमत न देणे हा देखील एक प्रकारचा छळच असतो.

हे वर्तन मानवी स्वार्थाचे आणि कृतघ्नतेचे प्रतीक आहे. आपल्या गरजा पूर्ण झाल्यावर, अनेक लोक आपल्या मूळ आधारस्तंभालाच विसरून जातात. संत सेना महाराज या ओळीतून अशा व्यक्तीला प्रश्न विचारतात की, ज्यांनी तुला हे जीवन दिले, त्यांच्याशीच तू असे का वागतोस?

उदाहरण:
एका तरुणाने उच्च शिक्षण घेऊन चांगल्या पदावर नोकरी मिळवली. त्याच्या वडिलांनी त्यासाठी आपले शेत विकले. परंतु नोकरी लागल्यावर तो शहरात स्थायिक झाला आणि आई-वडिलांना गावीच ठेवले. त्यांच्या तब्येतीची चौकशी करणे किंवा त्यांना भेटायला जाणे त्याला गरजेचे वाटेना. त्यांच्या फोनकडे तो दुर्लक्ष करू लागला. हे 'आईबापा छळी' याचे उत्तम उदाहरण आहे.

२. 'कांतेचा अंकित वचन न मोडी' (Kaantecha Ankita Vachan Na Modi)
अर्थ: पत्नीच्या अधीन राहतो आणि तिचे एकही वचन मोडत नाही.

विस्तृत विवेचन:
ही ओळ पहिल्या ओळीशी विरोधाभास दाखवते. जो माणूस आपल्या आई-वडिलांना छळतो, तोच माणूस आपल्या पत्नीच्या प्रेमात पूर्णपणे गुंग होऊन तिच्या प्रत्येक शब्दाचे पालन करतो. "कांतेचा अंकित" म्हणजे पत्नीच्या कह्यात असणे, तिच्या इच्छेनुसार वागणे. "वचन न मोडी" म्हणजे तिचे कोणतेही म्हणणे न मोडणे.

या ओळीचा अर्थ असा नाही की पत्नीचे ऐकणे चुकीचे आहे. पती-पत्नीमधील प्रेम आणि आदर आवश्यक आहे. परंतु, संत सेना महाराज यातून एका विशिष्ट मानसिकतेवर बोट ठेवतात. ती मानसिकता म्हणजे, जिथे प्रेम आणि कर्तव्य यांच्यातील संतुलन बिघडते. माणूस आपल्या आई-वडिलांवरील कर्तव्याला विसरून केवळ पत्नीच्या इच्छेनुसार वागतो, तेव्हा ही स्थिती निर्माण होते. हे माणसाच्या दुहेरी स्वभावाचे द्योतक आहे. तो एका बाजूला कठोर आणि दुसऱ्या बाजूला पूर्णपणे मवाळ आणि अधीन असतो.

उदाहरण:
एका घरात सासू-सासरे आजारी असताना सून त्यांना औषध देण्यास टाळाटाळ करत होती. पतीने हे पाहिले, पण पत्नी नाराज होईल म्हणून त्याने तिला काहीच सांगितले नाही. तो आपल्या आई-वडिलांच्या दुःखापेक्षा पत्नीची नाराजी टाळण्याला प्राधान्य देत होता. येथे तो 'कांतेचा अंकित' बनून आपल्या आई-वडिलांचा छळ करत आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.08.2025-शुक्रवार.
===========================================