संत सेना महाराज-आईबापा छळी-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-
 
३. 'सासुसासऱ्याचा आदर' (Sasusasaryacha Aadar)
अर्थ: सासू-सासऱ्यांचा आदर करतो.

विस्तृत विवेचन:
पुन्हा एकदा हा अभंग मानवी स्वभावातील विरोधाभास स्पष्ट करतो. जो माणूस आपल्या जन्मदात्या आई-वडिलांचा अनादर करतो, तोच माणूस आपल्या पत्नीच्या आई-वडिलांचा, म्हणजेच सासू-सासऱ्यांचा, आदर करतो. येथे 'आदर' या शब्दाला एक वेगळी किनार आहे. हा आदर सहसा नैसर्गिक प्रेमातून आलेला नसतो, तर तो पत्नीला खुश ठेवण्यासाठी किंवा समाजासमोर चांगले दिसण्यासाठी असतो.

हा आदर एक प्रकारे दिखाऊ असू शकतो. जर खरंच आदर करण्याची वृत्ती असती, तर ती स्वतःच्या आई-वडिलांबद्दलही असती. परंतु इथे परिस्थिती उलटी आहे. ही ओळ दाखवते की माणसाचे वागणे हे अनेकदा त्याच्या स्वार्थावर किंवा सोयीनुसार अवलंबून असते, खऱ्या प्रेमावर नाही.

उदाहरण:
एक व्यक्ती आपल्या स्वतःच्या वडिलांनी काही सांगितले तर चिडचिड करतो, पण जेव्हा त्याच्या सासऱ्यांनी त्याला त्यांच्या गावी बोलावले तेव्हा तो मोठ्या उत्साहाने जातो आणि त्यांची सर्व कामे करतो. हा आदर पत्नीच्या आनंदासाठी किंवा त्यांच्याकडून मिळणाऱ्या मदतीसाठी असतो.

४. 'मेव्हणा मेहुणी नमस्कार' (Mevhana Mehuni Namaskar)
अर्थ: मेव्हणा आणि मेहुणी यांना नमस्कार करतो.

विस्तृत विवेचन:
या ओळीतून संत सेना महाराज नात्यांमधील आणखी एक पैलू समोर आणतात. जो व्यक्ती स्वतःच्या सख्ख्या भावंडांना, नातेवाईकांना किंमत देत नाही, तो पत्नीच्या भावंडांना, म्हणजेच मेव्हणा आणि मेहुणी यांना आदराने नमस्कार करतो, त्यांची खुशामत करतो. "नमस्कार" हा शब्द केवळ अभिवादन दर्शवत नाही, तर तो आदर, प्रेम आणि झुकते माप देण्याचे प्रतीक आहे.

ही ओळ मानवी स्वभावातील दांभिकपणा (Hypocrisy) दर्शवते. जिथे स्वतःच्या कुटुंबातील लोकांबद्दल प्रेम नाही, तिथे दुसऱ्यांच्या कुटुंबातील लोकांसाठी इतका आदर का? याचे उत्तर पुन्हा त्याच स्वार्थात दडलेले आहे. हे वागणे अनेकदा पत्नीला खुश ठेवण्यासाठी किंवा तिच्या कुटुंबाशी संबंध चांगले ठेवण्यासाठी असते.

उदाहरण:
एक व्यक्ती आपल्या स्वतःच्या बहिणीला कधीही फोन करून तिची विचारपूस करत नाही. पण जेव्हा त्याची मेहुणी त्याला फोन करते, तेव्हा तो लगेच तिचा आदरपूर्वक फोन घेतो, तिची सर्व कामे करतो आणि तिच्याशी गोड बोलतो. हे वागणे दांभिकपणाचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे.

समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary)
हा अभंग केवळ मानवी नातेसंबंधांवर भाष्य करत नाही, तर तो साधकाला एक महत्त्वाचा संदेश देतो. संत सेना महाराज या अभंगातून मानवी मनातील मोह, स्वार्थ आणि दंभ यावर बोट ठेवतात. साधक जेव्हा पारमार्थिक मार्गावर असतो, तेव्हा त्याला सांसारिक मोहातून बाहेर पडणे गरजेचे असते. जर एखादा साधक स्वतःच्या जन्मदात्या आई-वडिलांचा आदर करू शकत नाही आणि केवळ पत्नीच्या मोहात अडकून वागतो, तर त्याची आध्यात्मिक प्रगती कशी होणार?

या अभंगाचा मुख्य निष्कर्ष हा आहे की, चांगुलपणा हा निव्वळ दिखाऊ असू नये, तो अंतःकरणातून यायला हवा. जर चांगुलपणा आपल्या स्वतःच्या कुटुंबापासून सुरू होत नसेल, तर तो खरा नाही.

हा अभंग आपल्याला शिकवतो की:

गृहस्थ आश्रमात राहूनही, आपली कर्तव्ये विसरू नये. आई-वडील, पत्नी, सासू-सासरे, मेव्हणे-मेहुणी या सर्वांचा आदर करावा, परंतु तो स्वार्थासाठी नसावा, तर तो खऱ्या प्रेमावर आधारित असावा.

ज्यांनी आपल्याला घडवले, त्यांचा अनादर करणे हे सर्वात मोठे पाप आहे.

खरा साधक तोच असतो, जो सर्व नात्यांना समान दृष्टीने पाहतो. तो पत्नीच्या मोहात अडकत नाही किंवा केवळ दिखाऊ वागणूक करत नाही.

अशा प्रकारे, संत सेना महाराज आपल्या अभंगातून मानवी मनाच्या गुंतागुंतीवर प्रकाश टाकून आपल्याला आत्मपरीक्षण करण्यास आणि आपल्या वागणुकीत सुधारणा करण्यास प्रवृत्त करतात.

सेनाजी याला एका गाढवीमागे जसे गाढव धावू लागते. "लाथ मारे स्वभावे निर्लज्ज तो" पण त्या निर्लज्ज गाढवास समजत नाही. असे म्हणतात,

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.08.2025-शुक्रवार.
===========================================