विश्वकोश: बँक (Bank)-1-

[Atul Kaviraje]

विश्वकोश: बँक (Bank)-

बँक एक अशी वित्तीय संस्था आहे जी लोक आणि व्यवसायांकडून पैसे जमा करते आणि त्यांना विविध उद्दिष्टांसाठी कर्ज (loan) देते. 🏦 ही कोणत्याही अर्थव्यवस्थेची कणा आहे, जी पैशांच्या प्रवाहावर नियंत्रण ठेवून आर्थिक स्थिरता आणि विकासाला प्रोत्साहन देते. बँक केवळ पैसे ठेवण्याची जागा नाही, तर ती वित्तीय व्यवहार, गुंतवणूक आणि भविष्याच्या सुरक्षेचे एक महत्त्वाचे साधन आहे.

1. बँकेचे कार्य (Function of a Bank)
बँकेच्या मुख्य कार्यांना दोन श्रेणींमध्ये विभागले जाऊ शकते.

पैसे जमा करणे: बँक लोकांची बचत सुरक्षित ठेवते आणि त्यावर व्याज देते. 💰

कर्ज देणे: जमा केलेल्या पैशांचा वापर बँक गरजू लोकांना किंवा कंपन्यांना कर्ज देण्यासाठी करते, ज्यावर ती व्याज घेते. 💳

2. बँकेचे प्रकार (Types of Banks)
बँका अनेक प्रकारच्या असतात, ज्या वेगवेगळ्या गरजा पूर्ण करतात.

व्यावसायिक बँका (Commercial Banks): या सामान्य जनता आणि व्यवसायांना बँकिंग सुविधा देतात. (उदाहरण: भारतीय स्टेट बँक, एचडीएफसी बँक) 🤝

मध्यवर्ती बँका (Central Banks): या कोणत्याही देशाच्या सर्वोच्च बँका असतात, ज्या देशाच्या चलन आणि मौद्रिक धोरणांवर नियंत्रण ठेवतात. (उदाहरण: भारतीय रिझर्व्ह बँक) 🇮🇳

विकास बँका (Development Banks): या दीर्घकाळ कर्ज देतात, विशेषतः उद्योग आणि कृषी सारख्या क्षेत्रांच्या विकासासाठी. 📈

सहकारी बँका (Co-operative Banks): या त्यांच्या सदस्यांमध्ये वित्तीय मदत प्रदान करतात. 🧑�🤝�🧑

3. बँकेची मुख्य उत्पादने आणि सेवा (Main Products and Services of a Bank)
बँक अनेक प्रकारच्या सेवा देतात, ज्या आपल्या रोजच्या जीवनाचा भाग बनल्या आहेत.

बचत खाते (Savings Account): सामान्य लोकांसाठी बचत करण्याचा सर्वात सामान्य मार्ग. 💵

चालू खाते (Current Account): हे मुख्यतः व्यवसायांसाठी असते, जिथे व्यवहारांवर कोणतीही मर्यादा नसते.

मुदत ठेव (Fixed Deposit): एका निश्चित कालावधीसाठी पैसे जमा करणे, ज्यावर जास्त व्याज मिळते. ⏳

कर्ज (Loans): घर, गाडी, शिक्षण किंवा व्यवसायासाठी कर्ज. 🏠🚗🎓

क्रेडिट कार्ड आणि डेबिट कार्ड: व्यवहार सोपे करणारे कार्ड. 💳

ऑनलाइन बँकिंग: घरातूनच व्यवहार करण्याची सुविधा. 💻

4. बँकेचे फायदे (Benefits of a Bank)
बँका अनेक प्रकारे आपले जीवन अधिक चांगले करतात.

सुरक्षा: 🛡� बँकेत पैसे सुरक्षित राहतात.

सुविधा: 🛵 पैशांचे व्यवहार सोपे होतात.

कर्ज सुविधा: 🤝 स्वप्ने पूर्ण करण्यासाठी वित्तीय मदत मिळते.

5. भारतीय बँकिंग प्रणाली (Indian Banking System)
भारतातील बँकिंग प्रणालीचा इतिहास खूप जुना आहे, परंतु त्याचे आधुनिकीकरण गेल्या काही दशकांमध्ये झाले आहे.

राष्ट्रीयीकरण (Nationalisation): 1969 मध्ये, भारत सरकारने 14 मोठ्या बँकांचे राष्ट्रीयीकरण केले जेणेकरून बँकिंग सेवा ग्रामीण भागापर्यंत पोहोचू शकतील.

डिजिटल क्रांती: 📱 यूपीआय (UPI) आणि इतर डिजिटल पेमेंटने भारतातील बँकिंग पूर्णपणे बदलून टाकले आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-30.08.2025-शनिवार.
===========================================