श्रीमद्भगवद्गीता- अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक ६:- न चैतद्विद्मः कतरन्नो गरीयो-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक ६:-

न चैतद्विद्मः कतरन्नो गरीयो
यद्वा जयेम यदि वा नो जयेयुः ।
यानेव हत्वा न जिजीविषाम-
स्तेऽवस्थिताः प्रमुखे धार्तराष्ट्राः ॥ ६॥

श्रीमद्भगवद्गीता
अध्याय २: सांख्ययोग
श्लोक ६:

न चैतद्विद्मः कतरन्नो गरीयो
यद्वा जयेम यदि वा नो जयेयुः।
यानेव हत्वा न जिजीविषामस्
तेऽवस्थिताः प्रमुखे धार्तराष्ट्राः॥

🌿 श्लोकाचा शब्दश: अर्थ (Literal Meaning):

न च एतत् विद्मः – आणि आम्हाला हेही माहीत नाही

कतरत् नः गरीयः – आमच्यासाठी काय श्रेष्ठ आहे

यत् वा जयेम – आम्ही जिंको

यदि वा नः जयेयुः – की तेच आमच्यावर विजय मिळवोत

यान् एव हत्वा न जिजीविषामः – ज्यांना ठार मारल्यावर आपण जगण्याची इच्छाही करत नाही

ते धार्तराष्ट्राः प्रमुखे अवस्थिताः – तेच कौरव (धृतराष्ट्रपुत्र) समोर उभे आहेत

🌼 श्लोकाचा मराठीत अर्थ (General Meaning in Marathi):

"आमच्यासाठी काय अधिक योग्य आहे – विजय मिळवणे की पराभव – हेच आम्हाला समजत नाही. कारण, ज्यांना ठार मारून आम्हाला जगायची इच्छाच राहणार नाही, असे हे कौरव (धृतराष्ट्रपुत्र) आमच्या समोर उभे आहेत."

🔍 सखोल भावार्थ व विवेचन (Deep Meaning & Detailed Analysis):
🪔 आरंभ (Introduction):

या श्लोकात अर्जुनाच्या मानसिक गोंधळाची परिसीमा दाखवलेली आहे. युद्धभूमीवर उभा असलेला अर्जुन विचारांच्या आणि भावना यांच्या संघर्षात अडकलेला आहे. तो केवळ द्विधा मनस्थितीत नाही, तर त्याची इच्छाशक्तीही लोप पावलेली आहे.

📚 प्रदीर्घ विवेचन (Detailed Elaboration):

अर्जुन म्हणतो की, आपल्याला समजतच नाही की काय योग्य आहे – आपण जिंकावे की हरावे. युद्धात विजय मिळवणं देखील त्याला नकोसं वाटतंय, कारण समोर उभे असलेले शत्रू त्याचे आप्तस्वकीय, गुरुजन, बंधू आणि स्नेही आहेत.

✳️ "न चैतद्विद्मः कतरन्नो गरीयः"

याचा अर्थ: आपण जिंकले पाहिजे का हरले पाहिजे, हेच कळत नाही. इथे "गरीयः" म्हणजे श्रेष्ठ, योग्य.
भावार्थ: अर्जुनाची विवेकबुद्धी सुद्धा क्षीण झालेली आहे.

✳️ "यद्वा जयेम यदि वा नो जयेयुः"

विजय कोणाचा होणार? आपला की त्यांचा? हेसुद्धा स्पष्ट नाही.
भावार्थ: अर्जुन संघर्षातून पळ काढू पाहत आहे. कारण त्याला दोन्ही पर्याय भयावह वाटत आहेत.

✳️ "यानेव हत्वा न जिजीविषामः"

हे असे लोक आहेत की ज्यांना मारून आपण जगायची इच्छाच ठेवू शकत नाही.
भावार्थ: अर्जुनाच्या भावनिक तुटकळतेचे हे अतिरेकी रूप आहे – त्याला आप्तस्वकीयांना मारण्याची कल्पनाही असह्य वाटते.

✳️ "तेऽवस्थिताः प्रमुखे धार्तराष्ट्राः"

हेच कौरव समोर उभे आहेत – युद्ध करण्यास सज्ज.
भावार्थ: त्याच्या दृष्टीने युद्ध म्हणजे आपल्या प्रियजनांच्या विनाशाचे कारण आहे, आणि म्हणूनच तो या युद्धाला नकार देत आहे.

🔚 समारोप व निष्कर्ष (Conclusion & Inference):

या श्लोकात अर्जुनाच्या मनातील भावनिक द्वंद्व, नैतिक घालमेल, आणि वैचारिक गोंधळ स्पष्टपणे दिसतो.
कर्म करण्याची क्षमता असूनही अर्जुन ते टाळतो आहे – कारण त्याचा दृष्टिकोन "कर्मयोग" न राहता, "स्नेह, मोह व ममता" या बंधनात अडकलेला आहे.

भगवद्गीतेचा हा टप्पा म्हणजे अर्जुनाच्या वैचारिक अधोगतीचा कळस आहे – आणि याच अवस्थेतून त्याला भगवान श्रीकृष्ण बाहेर काढणार आहेत.

📌 उदाहरण:

एखाद्या डॉक्टरला जर अपघातग्रस्त रुग्णांमध्ये स्वतःचा आप्त सापडला, तर त्याने शस्त्रक्रिया करावी का नाही, याबाबत तो गोंधळून जाईल. हेच अर्जुनाच्या मनात चालले आहे – युद्ध एक जबाबदारी आहे, पण समोर आप्तस्वकीय आहेत, म्हणून निर्णय घेणे कठीण होत आहे.

🔖 तात्पर्य (Essence):

हे श्लोक हे दर्शवतात की "धर्म" व "कर्तव्य" यामध्ये मोह व ममत्व आड येऊ लागले की विवेकबुद्धी क्षीण होते. यावर उपाय म्हणजे आत्मज्ञान व समत्वबुद्धी.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.09.2025-सोमवार.
===========================================