संत सेना महाराज-घुमती या जागी अंगी देवत खेळे-1

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

अंधश्रद्धेच्या संदर्भात सेनाजी म्हणतात, "आंधळे लोक दगडास शेंदूर फासून चेटूक, मेटूक, जंतर-मंतर देवऋषीपणा करतात. अघोरी साधने वापरून देव पावण्यासाठी प्रयत्न करतात. सेनाजी समाजाला अंधश्रद्धेबद्दल प्रश्न विचारतात की,

     "घुमती या जागी अंगी देवत खेळे।

     मरती कां मुले वाचवेना ॥"

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ:

"घुमती या जागी अंगी देवत खेळे। मरती कां मुले वाचवेना ॥"

प्रस्तावना
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महान संत होते. त्यांनी आपल्या अभंगांतून सामाजिक विषमता, अंधश्रद्धा आणि मानवी जीवनातील क्लेश यांवर मार्मिक भाष्य केले आहे. प्रस्तुत अभंगात संत सेना महाराज यांनी एका अतिशय गंभीर सामाजिक प्रश्नावर बोट ठेवले आहे. ज्या समाजात दैवी शक्तींच्या नावाखाली अनेक गैरसमज पसरले आहेत, तिथे निष्पाप बालकांचे मृत्यू का होतात, असा थेट सवाल ते विचारतात. हा अभंग केवळ एक प्रश्न नसून, तत्कालीन समाजाची वेदना आणि अंधश्रद्धेवर केलेला एक कठोर आघात आहे.

पहिल्या कडव्याचा अर्थ आणि विवेचन
कडवे: "घुमती या जागी अंगी देवत खेळे।"

अर्थ: या कडव्याचा सरळ अर्थ असा आहे की, या जगात अनेक ठिकाणी असे मानले जाते की कोणाच्या तरी अंगात देव किंवा एखादी दैवी शक्ती संचार करते. 'घुमती' या शब्दातून एखाद्याला अंगात येऊन गरगर फिरण्याचा जो प्रकार होतो, त्याचे वर्णन केले आहे. अशा वेळी ती व्यक्ती भविष्य सांगते, रोग दूर करते किंवा इतर काही चमत्कार करते असा समज प्रचलित आहे.

विस्तृत विवेचन: संत सेना महाराजांनी या ओळीतून समाजातील एका मोठ्या अंधश्रद्धेवर प्रकाश टाकला आहे. आजही आपल्या समाजात असे अनेक लोक आहेत जे विशिष्ट व्यक्तींच्या अंगात देव येतो, देवी संचारते, असे मानतात. त्यातून मग ते लोक भविष्य सांगतात, एखाद्या आजारावर औषधोपचार न घेता फक्त अंगाऱ्या-धुपाने तो बरा करण्याचा दावा करतात. 'घुमती' हा शब्द त्या व्यक्तीच्या वागण्याचे वर्णन करतो, ज्यामध्ये ती व्यक्ती डोके हलवते, गरगर फिरते आणि मोठ्याने ओरडते. लोकांना वाटते की हे सर्व देवाच्या प्रभावामुळे होत आहे. अशा व्यक्तीकडे लोक मोठ्या श्रद्धेने जातात आणि आपल्या समस्यांवर उपाय शोधतात. संत सेना महाराज सांगतात की असे अनेक प्रकार समाजात सर्रास सुरू आहेत आणि लोक त्यावर सहज विश्वास ठेवतात.

उदाहरणासह विवेचन: समजा एखाद्या गावात एक व्यक्ती आहे, जिच्या अंगात 'देवी' येते असे लोक मानतात. ही व्यक्ती गरगर फिरते, अंगात आल्यावर जोरजोरात बोलते आणि लोकांना भविष्याबद्दल किंवा त्यांच्या समस्यांबद्दल सांगते. गावातील लोक जेव्हा एखाद्याला मोठा आजार होतो, तेव्हा त्याला दवाखान्यात घेऊन जाण्याऐवजी या 'देवी'कडे घेऊन जातात. देवीच्या नावाखाली अंगाऱ्या-धुपाने उपचार केले जातात, परंतु त्यातून कोणताही फायदा होत नाही. उलट, त्या व्यक्तीचा आजार अधिकच बळावतो. अशा घटना संत सेना महाराजांच्या काळातही घडत होत्या आणि आजही त्याचे काही अंश समाजात दिसतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.09.2025-सोमवार.
===========================================