संत सेना महाराज-घुमती या जागी अंगी देवत खेळे-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

दुसऱ्या कडव्याचा अर्थ आणि विवेचन
कडवे: "मरती कां मुले वाचवेना ॥"

अर्थ: या कडव्याचा अर्थ असा आहे की, जर खरोखरच अंगात देव संचारत असेल आणि त्यात दैवी शक्ती असेल, तर निष्पाप बालके का मरतात? त्यांना का वाचवता येत नाही?

विस्तृत विवेचन: हे कडवे पहिल्या कडव्याशी थेट संबंधित आहे आणि ते एक कठोर वास्तव मांडते. संत सेना महाराज थेट प्रश्न विचारतात की, ज्या समाजात देवाच्या नावावर लोकांना फसवले जाते, चमत्कारांचे दावे केले जातात, तिथेच लहान बालके कुपोषणामुळे, आजारपणामुळे किंवा योग्य उपचारांअभावी का मरतात?

संत सेना महाराजांनी या प्रश्नातून एक मोठी गोष्ट सांगितली आहे. जर एखाद्या व्यक्तीकडे खरोखरच दैवी शक्ती असेल, तर त्याने ती शक्ती समाजाच्या कल्याणासाठी, विशेषतः ज्यांना खऱ्या मदतीची गरज आहे त्यांच्यासाठी वापरली पाहिजे. पण असे होत नाही. ज्यांच्याकडे खरोखरच औषधोपचारांची सोय नाही, आर्थिक परिस्थिती नाही, अशा गरिबांची मुले मरतात. त्यांच्यासाठी कोणीही 'दैवी शक्ती' घेऊन येत नाही.

या कडव्याचा मथितार्थ असा आहे की, समाजातील ढोंगीपणा आणि दांभिकता संपुष्टात आणणे आवश्यक आहे. जेव्हा समाजात ज्ञानाचा अभाव असतो, तेव्हा अंधश्रद्धा फोफावते. लहान मुले, जे समाजाचे भविष्य आहेत, त्यांच्या मृत्यूला केवळ शारीरिक आजारच नव्हे तर अज्ञानावर आधारित अंधश्रद्धा देखील कारणीभूत ठरते. संत सेना महाराज त्या 'अंगात आलेल्या' व्यक्तीला विचारतात की, तुझ्यामध्ये जर खरोखरच एवढी शक्ती आहे, तर तू मरणाऱ्या मुलांचा जीव का वाचवू शकत नाहीस? हा प्रश्न समाजातील दांभिकतेला थेट आव्हान देतो.

उदाहरणासह विवेचन: उदाहरणादाखल, एखाद्या कुटुंबातील लहान मूल गंभीर आजारी आहे. डॉक्टर सांगतात की त्याला तातडीने रुग्णालयात दाखल करून उपचार करणे आवश्यक आहे. परंतु, कुटुंबातील काही लोक अंधश्रद्धेमुळे त्या मुलाला 'अंगात देवी' येणाऱ्या व्यक्तीकडे घेऊन जातात. तो 'उपचार' म्हणून काहीतरी राख, लिंबू किंवा इतर गोष्टी देतो. त्यामुळे उपचारात विलंब होतो आणि वेळेवर औषधोपचार न मिळाल्यामुळे त्या मुलाचा दुर्दैवी मृत्यू होतो. अशावेळी, संत सेना महाराजांचा हा प्रश्न अधिकच समर्पक ठरतो. जर खरोखरच ती व्यक्ती दैवी शक्तीने युक्त असती, तर त्या निष्पाप मुलाचा जीव वाचवणे तिला सहज शक्य झाले असते. परंतु, तसे न झाल्यामुळे त्या 'दैवी शक्ती'चा दावा पोकळ आणि निरुपयोगी ठरतो.

समारोप आणि निष्कर्ष
संत सेना महाराजांचा हा अभंग एकाच वेळी आध्यात्मिक आणि सामाजिक संदेश देतो. तो देवाच्या अस्तित्वावर प्रश्न विचारत नाही, तर देवाच्या नावाखाली होणाऱ्या गैरव्यवहारांवर आणि अंधश्रद्धेवर कठोर टीका करतो.

निष्कर्ष:

अंधश्रद्धेवर आघात: हा अभंग स्पष्टपणे दर्शवितो की, 'अंगात देव येणे' ही एक भ्रामक कल्पना आहे. जर ती खरी असती, तर समाजात बालमृत्यूसारख्या गंभीर समस्या उद्भवल्याच नसत्या.

मानवतावादी दृष्टीकोन: संत सेना महाराजांनी या अभंगातून मानवतावादी दृष्टीकोन मांडला आहे. देवाच्या नावावर चमत्कार दाखवण्यापेक्षा, माणूस म्हणून माणसाच्या मदतीला धावून जाणे अधिक महत्त्वाचे आहे, असे ते सूचित करतात.

कर्मकांड आणि ज्ञान: हा अभंग आपल्याला हे शिकवतो की, कर्मकांडे आणि अंधश्रद्धेपेक्षा ज्ञान आणि विवेक महत्त्वाचा आहे. जर समाजाला खऱ्या अर्थाने पुढे जायचे असेल, तर विज्ञान आणि उपचारांवर विश्वास ठेवला पाहिजे, अंधश्रद्धेवर नाही.

या अभंगातून संत सेना महाराजांनी समाजाला जागृत करण्याचे मोठे काम केले आहे. त्यांनी सांगितले की, खऱ्या देवाची भक्ती करायची असेल, तर ती माणसाच्या रूपात दिसली पाहिजे, आणि ती दुसऱ्याच्या दुःखावर मात करण्यासाठी उपयोगात आणली पाहिजे. हा अभंग आजही तेवढाच समर्पक आहे, कारण आजही समाजात वेगवेगळ्या रूपात अंधश्रद्धा अस्तित्वात आहेत, ज्यातून निष्पाप जीवांचे बळी जात आहेत. म्हणूनच, या अभंगाचा खरा अर्थ समजून घेणे आणि तो आपल्या आचरणात आणणे ही काळाची गरज आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.09.2025-सोमवार.
===========================================