चार्ल्स कोरेया: भारताचे शिल्पकार 🏗️🏙️🌿-1-🎨🌍🏗️🌳🏙️

[Atul Kaviraje]

चार्ल्स कोरेया-

जन्मदिनांक: १ सप्टेंबर १९३० (Charles Correa) — भारताचे प्रसिद्ध वास्तुविशारद आणि शहरी नियोजनतज्ज्ञ -

चार्ल्स कोरेया: भारताचे शिल्पकार 🏗�🏙�🌿-

जन्मदिनांक: १ सप्टेंबर १९३० (Charles Correa) — भारताचे प्रसिद्ध वास्तुविशारद आणि शहरी नियोजनतज्ज्ञ.

🎨🌍🏗�🌳🏙�

🧐 सारांश: चार्ल्स कोरेया हे केवळ वास्तुविशारद नव्हते, तर ते दूरदृष्टीचे विचारवंत होते ज्यांनी भारताच्या आधुनिक वास्तुकलेला नवा आयाम दिला. त्यांनी स्थानिक संस्कृती, हवामान आणि मानवी गरजांचा विचार करून अनेक अद्वितीय इमारती आणि शहरांची रचना केली. त्यांचे कार्य हे पर्यावरणपूरक आणि मानवकेंद्रित वास्तुकलेचे उत्तम उदाहरण आहे.

परिचय
चार्ल्स कोरेया (१ सप्टेंबर १९३० - १६ जुलै २०१५) हे एक असे नाव आहे, जे भारतीय वास्तुकलेच्या इतिहासात सुवर्ण अक्षरांनी कोरले गेले आहे. गोवा येथे जन्मलेले कोरेया हे भारताचे एक अग्रगण्य वास्तुविशारद, शहरी नियोजनतज्ज्ञ आणि विचारवंत होते. त्यांनी आधुनिक वास्तुकलेचा भारतीय पारंपरिक तत्त्वांशी समन्वय साधत अनेक पथदर्शी प्रकल्पांची निर्मिती केली. त्यांची रचना केवळ इमारतीपुरती मर्यादित नव्हती, तर ती मानवी अनुभव, नैसर्गिक प्रकाश, हवा आणि सामाजिक गरजा यांना प्राधान्य देत होती. त्यांचे कार्य हे केवळ भारतापुरतेच नव्हे, तर जागतिक स्तरावरही वास्तुकला क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण मानले जाते.

मुख्य मुद्दे आणि त्यांच्यावरील विश्लेषण
१. प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण (Early Life and Education) 🎓✨
चार्ल्स कोरेया यांचा जन्म १ सप्टेंबर १९३० रोजी गोव्यात झाला. त्यांचे बालपण गोवा आणि मुंबईत व्यतीत झाले. त्यांची सुरुवातीपासूनच कलेकडे आणि रचनेकडे ओढ होती.

वास्तुविशारद बनण्याचा प्रवास: त्यांनी सेंट झेवियर्स कॉलेज, मुंबई येथून शिक्षण घेतल्यानंतर, पुढील शिक्षणासाठी अमेरिकेला प्रयाण केले.

विदेशातील शिक्षण: त्यांनी मिशिगन विद्यापीठातून (University of Michigan) आर्किटेक्चरची पदवी प्राप्त केली आणि त्यानंतर एम.आय.टी. (Massachusetts Institute of Technology - MIT) मधून शहरी नियोजनात पदव्युत्तर शिक्षण घेतले. १९५५ मध्ये ते भारतात परतले आणि त्यांनी आपल्या कारकिर्दीला सुरुवात केली. त्यांचे परदेशी शिक्षण आणि भारताच्या मातीशी असलेले घट्ट नाते या दोन्ही गोष्टी त्यांच्या वास्तुकलेत प्रतिबिंबित झाल्या.

२. तत्त्वज्ञान आणि दृष्टी (Philosophy and Vision) 🤔💡
कोरेया यांची वास्तुकला केवळ सौंदर्यासाठी नव्हती, तर ती एक सामाजिक आणि पर्यावरणीय तत्त्वज्ञानाचा भाग होती.

आधुनिकता आणि भारतीय परंपरा यांचा संगम: त्यांनी पाश्चिमात्य आधुनिकतेचा स्वीकार करताना भारतीय पारंपरिक वास्तुकलेची तत्त्वे, जसे की 'ओपन टू स्काय' जागा (खुली आकाश जागा), अंगण, वरांडा आणि हवा खेळती राहण्याची रचना पद्धती यांचा कुशलतेने वापर केला.

स्थानिक संदर्भाचे महत्त्व: प्रत्येक प्रकल्पाची रचना करताना ते त्या जागेचे हवामान, संस्कृती, उपलब्ध सामग्री आणि लोकांच्या गरजा यांचा सखोल अभ्यास करत असत. त्यांची प्रत्येक इमारत तिच्या परिसराचा भाग बनून उभी राहत असे.

मानवी गरजांवर लक्ष: त्यांच्या डिझाइनमध्ये मानवी अनुभव केंद्रस्थानी असे. इमारती केवळ भिंती आणि छत नसून, त्या माणसांसाठी जगण्याचे, संवाद साधण्याचे आणि अनुभवांचे ठिकाण असाव्यात असे त्यांना वाटे.

३. प्रमुख वास्तुकृती आणि त्यांचे महत्त्व (Major Architectural Works and Their Significance) 🏛�🌟
चार्ल्स कोरेया यांनी भारतात आणि परदेशात अनेक अविस्मरणीय इमारतींची रचना केली, ज्या आजही त्यांच्या दूरदृष्टीची साक्ष देतात.

गांधी स्मारक, साबरमती आश्रम (१९५८-६३): हे त्यांचे पहिले प्रमुख कार्य होते. महात्मा गांधींच्या साधेपणाचे आणि तत्त्वज्ञानाचे प्रतीक म्हणून ही रचना आजही जगभरातील लोकांना प्रेरणा देते. कमीत कमी सामग्रीत आणि नैसर्गिक घटकांचा वापर करून त्यांनी हे स्मारक उभारले. 🕊�

कंचनजुंगा अपार्टमेंट्स, मुंबई (१९७०-७६): मुंबईसारख्या दाट लोकवस्तीच्या शहरात, उंच इमारतींमध्येही हवा आणि प्रकाशाचे उत्तम संतुलन कसे साधता येते, याचे हे एक उत्तम उदाहरण आहे. या इमारतीमध्ये मुंबईच्या 'वरांडा' संस्कृतीची आधुनिक संकल्पना मांडली. 🏢

भारत भवन, भोपाळ (१९८२): ही कला आणि संस्कृतीचे केंद्र असलेली इमारत जमिनीखालील रचनेसाठी प्रसिद्ध आहे, ज्यामुळे ती स्थानिक हवामानाशी जुळवून घेते आणि ऊर्जा वाचवते. 🎨

मध्यप्रदेश विधानसभा (व्हिदोन भवन), भोपाळ (१९८६-१९९६): हे एक विशाल आणि प्रतीकात्मक रचना आहे, जी प्राचीन भारतीय वास्तुशिल्पातील 'मंडप' संकल्पना आणि बौद्ध स्तूपांच्या प्रेरणा घेऊन तयार केली आहे. 🏛�

पुणे विद्यापीठाचे सेनेट हॉल: या हॉलची रचना कोरेयांच्या विशिष्ट शैलीचे प्रतिबिंब आहे.

सीबीडी बेलापूर, नवी मुंबई: नवी मुंबईच्या शहरी नियोजनात त्यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली, जिथे त्यांनी समाजातील विविध स्तरांसाठी घरे आणि सार्वजनिक जागांची योजना आखली. 🏘�

ब्रिटिश कौन्सिल, दिल्ली: दिल्लीतील ही रचना पारंपरिक आणि आधुनिक घटकांचा सुंदर संगम आहे. 🇬🇧

आंतरराष्ट्रीय प्रकल्प: त्यांनी लंडनमध्ये इस्लामिक सेंटर (Ismaili Centre), लिस्बनमध्ये चांपालिमॉड सेंटर फॉर द अननोन (Champalimaud Centre for the Unknown) यांसारख्या आंतरराष्ट्रीय प्रकल्पांवरही काम केले. 🌍

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.09.2025-सोमवार.
===========================================