संत सेना महाराज-“कामतुर साडी सज्जन लक्षण-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

३. "आला विनाशकाल विपरीत बुद्धि। जुगारीचे छंद जागविला ॥"
भावार्थ: संत सेना महाराज इथे म्हणतात की, जेव्हा माणसाचा विनाशकाळ जवळ येतो, तेव्हा त्याची बुद्धी विपरीत होते. अशा वेळी त्याला जुगारासारखे वाईट छंद लागतात.

विस्तृत विवेचन:विनाशकाळ हा फक्त मृत्यूचा नाही, तर सर्वनाश, म्हणजे आर्थिक, सामाजिक आणि नैतिक अधोगतीचा काळ असतो. जेव्हा माणसाची विचारशक्ती योग्य निर्णय घेण्याऐवजी चुकीच्या मार्गाकडे आकर्षित होते, तेव्हा त्याची बुद्धी विपरीत झाली असे म्हणतात. जुगार हा एक असाच विनाशकारी छंद आहे, जो माणसाला क्षणार्धात कंगाल बनवू शकतो. जुगाराच्या नादात माणूस आपल्या मेहनतीचे धन, प्रतिष्ठा आणि कुटुंब सारे काही गमावून बसतो.

उदाहरणार्थ: एखादा व्यक्ती जुगाराच्या नादात आपल्या घराला किंवा शेतीला पणाला लावतो. एका क्षणात तो आपले सर्वस्व गमावतो. ही विपरीत बुद्धी त्याला योग्य मार्गापासून दूर नेते. त्याला वाटते की एकाच डावात तो आपले हरवलेले धन परत मिळवेल, पण प्रत्यक्षात तो अधिक खोलात जातो.

४. "सेना म्हणे धन घालविती दुःखी। परिहरि मुखी घेईचना॥"
भावार्थ: या कडव्यात संत सेना महाराज सांगतात की, वरील सर्व व्यसनांमुळे आणि दुर्गुणांमुळे माणसे आपले धन गमावून दुःखी होतात, पण तरीही त्यांच्या मुखातून देवाचे नाव (परमात्माचे नाव) येत नाही.

विस्तृत विवेचन:
हा अभंगाचा निष्कर्ष आहे. संत सेना महाराज सांगतात की, व्यसनाधीन व्यक्ती दुःखाच्या गर्तेत अडकते. ते स्वतःच्या चुकांमुळे दारिद्र्यात जातात, अपमान सहन करतात आणि त्यांचे जीवन दुःखमय होते. अशा कठीण परिस्थितीतही ते ईश्वराची आठवण काढत नाहीत. ईश्वराचे नामस्मरण करणे हे दुःखातून बाहेर पडण्याचा आणि शांतता मिळवण्याचा एक मार्ग आहे. पण विपरीत बुद्धीमुळे आणि अहंकाराच्या पोटी, ते या सोप्या मार्गाकडे दुर्लक्ष करतात.

उदाहरणार्थ: एका दारुड्या किंवा जुगारी माणसाने आपले सर्वस्व गमावले आहे. तो खूप दुःखी आहे, पण त्याला अजूनही आपल्या चुकीची जाणीव झालेली नाही. तो देवाकडे मदतीसाठी प्रार्थना करण्याऐवजी, आपल्या नशिबाला दोष देत बसतो.

निष्कर्ष (Samarop ani Nishkarsha)
संत सेना महाराजांचा हा अभंग मानवी दुर्गुणांवर आणि व्यसनांवर कठोर टीका करतो. या अभंगातून ते असा संदेश देतात की, कामतुरपणा, दारू, गांजा, जुगार यांसारखी व्यसने माणसाची विवेकबुद्धी नष्ट करतात. यामुळे माणसाचा नैतिक, सामाजिक, आर्थिक आणि आध्यात्मिक विनाश होतो. संत सेना महाराज हे या सर्व दुर्गुणांना विनाशकाळाचे लक्षण मानतात आणि असा उपदेश करतात की, जेव्हा विनाश जवळ येतो, तेव्हाच माणसाची बुद्धी विपरीत होते. या दुःखातून बाहेर पडण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे ईश्वराचे नामस्मरण आणि सद्सद्विवेकबुद्धी जागृत ठेवणे होय. हा अभंग आपल्याला व्यसनांपासून दूर राहून सन्मार्गाने जगण्याची प्रेरणा देतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.09.2025-बुधवार.
===========================================