परिवर्तिनी एकादशी: एक भक्तिमय विवेचन-🙏💐

[Atul Kaviraje]

परिवर्तिनी एकादशी-

परिवर्तिनी एकादशी: एक भक्तिमय विवेचन-

परिवर्तिनी एकादशी, जिला वामन एकादशी आणि जलझूलनी एकादशी म्हणूनही ओळखले जाते, हा हिंदू धर्मातील एक अत्यंत महत्त्वाचा व्रत आहे. हा व्रत भाद्रपद महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील एकादशीला येतो. या दिवशी भगवान विष्णूच्या वामन अवताराची पूजा केली जाते आणि असे मानले जाते की या दिवशी भगवान विष्णू आपल्या योगनिद्रेत कुशीवर वळतात, म्हणूनच याला "परिवर्तिनी" असे म्हणतात.

1. परिवर्तिनी एकादशीचा अर्थ आणि महत्त्व
नावाचा अर्थ: "परिवर्तिनी" चा अर्थ 'कुशीवर वळणे' असा आहे. पौराणिक कथेनुसार, भगवान विष्णू चार महिने क्षीरसागरात झोपतात (चातुर्मास). परिवर्तिनी एकादशीला ते कुशीवर वळतात, ज्यामुळे सृष्टीच्या कारभारात एक नवीन चक्र सुरू होते.

धार्मिक महत्त्व: हे व्रत केल्याने व्यक्तीला अश्वमेध यज्ञासारखे पुण्य मिळते. हे व्रत पापांचा नाश करते आणि मोक्ष प्रदान करते.

2. पौराणिक कथा आणि दंतकथा
राजा बळीची कथा: भगवान विष्णूंनी वामन अवतार घेऊन राजा बळीकडे तीन पाऊल जमिनीचे दान मागितले होते. पहिल्या दोन पावलांमध्ये त्यांनी स्वर्ग आणि पृथ्वी मोजली आणि तिसरे पाऊल राजा बळीच्या डोक्यावर ठेवून त्याला पाताळ लोकात पाठवले. या दिवशी भगवान वामनाची पूजा केल्याने भक्तांना विशेष कृपा प्राप्त होते.

भगवान विष्णूचे स्वरूप: या दिवशी भगवान विष्णूची मूर्ती पालखीत ठेवून शोभायात्रा काढली जाते, ज्याला जलझूलनी एकादशी असेही म्हणतात. 💧🛶

3. पूजा विधी आणि साहित्य
शुभ मुहूर्त: एकादशी तिथीचा प्रारंभ आणि समाप्ती पाहून व्रत आणि पूजेचा संकल्प करावा.

पूजा विधी:

सकाळी लवकर उठून स्नान करावे आणि स्वच्छ वस्त्रे परिधान करावी.

पूजा स्थानी भगवान विष्णू आणि वामन अवताराची मूर्ती स्थापित करावी.

पिवळी फुले, तुळस, चंदन आणि अक्षतांनी पूजा करावी.

विष्णू सहस्रनाम आणि एकादशी व्रत कथेचे पठण करावे.

रात्री जागरण करून देवाचे भजन-कीर्तन करावे.

साहित्य: फळे, फुले, पंचामृत, तुळशीची पाने, धूप, दिवा आणि नैवेद्य.

4. व्रताचे नियम आणि पालन
फलाहार: या दिवशी फक्त फळे आणि पाणी सेवन केले जाते. धान्य आणि मीठ वर्जित आहे.

पापांकुशा एकादशी: एकादशीच्या व्रताचे पारण दुसऱ्या दिवशी द्वादशी तिथीला केले जाते. पारणाच्या वेळी भात किंवा सात्विक भोजन घ्यावे.

दानाचे महत्त्व: या दिवशी गरिबांना अन्न, वस्त्र आणि धन दान केल्याने पुण्य मिळते. 💰🙏

5. एकादशीचे वैज्ञानिक आणि आध्यात्मिक लाभ
शारीरिक लाभ: एकादशीचे व्रत शरीर शुद्ध करते, पचनसंस्थेला आराम देते आणि ऊर्जेचा समतोल राखते.

मानसिक लाभ: हे व्रत मनाला शांत आणि एकाग्र बनवते.

आध्यात्मिक लाभ: हे व्रत आत्म्याला परमात्म्याशी जोडते आणि आध्यात्मिक प्रगतीचा मार्ग सुकर करते. 🧘�♂️✨

6. परिवर्तिनी एकादशीचा संदेश
ही एकादशी आपल्याला असा संदेश देते की जीवनात बदल आणि परिवर्तन आवश्यक आहे. ज्याप्रमाणे भगवान विष्णू कुशीवर वळतात, त्याचप्रमाणे आपणही आपल्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवून आणण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे. हे व्रत आपल्याला दान, दया आणि करुणा यांचे महत्त्व शिकवते. 💖

7. परिवर्तिनी एकादशी: निष्कर्ष
परिवर्तिनी एकादशी फक्त एक व्रत नाही, तर ती आत्म-शुद्धी, त्याग आणि भक्तीचा एक उत्सव आहे. हे आपल्याला जीवनात संतुलन, धर्म आणि अध्यात्म यांचे महत्त्व शिकवते. या दिवशी व्रत आणि पूजा केल्याने जीवनात सुख, शांती आणि समृद्धी येते. 🙏💐

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.09.2025-बुधवार.
===========================================