डेटा (Data)-1-

[Atul Kaviraje]

डेटा (Data)-

डेटा ही माहितीची कच्ची तथ्ये, आकडे किंवा मूल्ये आहेत, ज्यांना कोणत्याही स्वरूपात संग्रहित, प्रक्रिया किंवा प्रसारित केले जाऊ शकते.  हे एक मूलभूत एकक आहे ज्यावर आधुनिक माहिती तंत्रज्ञान आणि विज्ञान आधारित आहे. डेटा, त्याच्या कच्च्या स्वरूपात, अनेकदा निरर्थक असतो, परंतु जेव्हा त्यावर प्रक्रिया केली जाते आणि त्याचे विश्लेषण केले जाते, तेव्हा तो मौल्यवान माहिती (information) आणि ज्ञान (knowledge) मध्ये रूपांतरित होतो.

1. डेटाची व्याख्या आणि महत्त्व
डेटा कोणत्याही गोष्टीबद्दल कोणतेही तथ्य, मोजमाप किंवा निरीक्षण असू शकते. तो संख्या (उदा. - तापमान, किंमत), अक्षरे (उदा. - नाव, पत्ता), चिन्हे, किंवा कोणत्याही इतर स्वरूपात असू शकतो. डेटाचे महत्त्व यासाठी आहे कारण तो आपल्याला जगाला समजून घेण्यास, निर्णय घेण्यास आणि समस्या सोडवण्यास मदत करतो. उदाहरणार्थ, एखादी कंपनी ग्राहकांच्या डेटाचा वापर करून आपली विक्री वाढवू शकते, किंवा एखादा वैज्ञानिक हवामान डेटाचे विश्लेषण करून भविष्यातील हवामानाचा अंदाज लावू शकतो.

2. डेटाचे प्रकार
डेटाचे अनेक प्रकारे वर्गीकरण केले जाऊ शकते.

2.1. परिमाणात्मक (Quantitative) आणि गुणात्मक (Qualitative) डेटा
परिमाणात्मक डेटा: हा संख्यात्मक असतो आणि तो मोजता येतो.

उदाहरण: एका वर्गातील विद्यार्थ्यांची संख्या, एका शहराचे तापमान, एका उत्पादनाची किंमत.

गुणात्मक डेटा: हा गैर-संख्यात्मक असतो आणि गुणधर्म किंवा वैशिष्ट्यांचे वर्णन करतो.

उदाहरण: एका व्यक्तीचा आवडता रंग, एका उत्पादनाच्या गुणवत्तेवर मत, एक कथा.

2.2. संरचित (Structured) आणि असंरचित (Unstructured) डेटा
संरचित डेटा: हा एका निश्चित स्वरूपामध्ये असतो, जसे की डेटाबेसच्या सारण्या.

उदाहरण: एक्सेल शीटमध्ये ग्राहकाचे नाव, पत्ता आणि फोन नंबर.

असंरचित डेटा: याचे कोणतेही निश्चित स्वरूप नसते. तो मजकूर, ऑडिओ, व्हिडिओ आणि प्रतिमांच्या स्वरूपात असतो.

उदाहरण: सोशल मीडिया पोस्ट, ईमेल, व्हॉइस रेकॉर्डिंग, फोटो.

3. डेटा संग्रह आणि स्रोत
डेटा विविध स्त्रोतांकडून आणि वेगवेगळ्या मार्गांनी गोळा केला जातो.

मानव-निर्मित डेटा: लोक त्यांच्या कृतींमधून डेटा तयार करतात, जसे की सोशल मीडियावर पोस्ट करणे, ऑनलाइन खरेदी करणे किंवा सेन्सरमध्ये डेटा प्रविष्ट करणे.

मशीन-निर्मित डेटा: हा सेन्सर, स्मार्टफोन, संगणक आणि इतर मशीनद्वारे आपोआप तयार होतो.

सार्वजनिक डेटा: सरकार आणि संस्था सार्वजनिकपणे डेटा उपलब्ध करून देतात, जसे की जनगणना डेटा किंवा हवामानाची माहिती.

4. डेटा जीवनचक्र (Data Life Cycle)
डेटा एका प्रक्रियेतून जातो ज्याला डेटा जीवनचक्र म्हणतात, ज्यात खालील टप्पे समाविष्ट आहेत:

उत्पादन (Generation): डेटाची निर्मिती.

संग्रहण (Collection): डेटा एका ठिकाणी जमा करणे.

प्रक्रिया (Processing): डेटाला उपयुक्त बनवण्यासाठी त्यात सुधारणा करणे.

विश्लेषण (Analysis): डेटाकडून अंतर्दृष्टी मिळवणे.

वापर (Usage): डेटाचा वापर करणे.

अभिलेखन (Archiving): डेटाला भविष्यासाठी जतन करणे.

5. डेटा आणि माहिती
अनेकदा, डेटा आणि माहितीला एकच मानले जाते, परंतु त्या वेगवेगळ्या संकल्पना आहेत.

डेटा: कच्ची तथ्ये आणि आकडे.

माहिती (Information): प्रक्रिया केलेला आणि व्यवस्थित केलेला डेटा जो एक संदर्भ प्रदान करतो आणि ज्याला काहीतरी अर्थ असतो.

उदाहरण: '30' हा एक डेटा आहे. 'आजचे तापमान 30 अंश सेल्सिअस आहे' ही एक माहिती आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.09.2025-गुरुवार.
===========================================