भूपेन्द्रनाथ दत्त: स्वातंत्र्यलढ्यातील एक विस्मृत तारा 🇮🇳✍️📚-1-🔥📰📚🎓✈️🇮🇳

[Atul Kaviraje]

भूपेन्द्रनाथ दत्त
जन्म: ४ सप्टेंबर १८८० – स्वतंत्रता संग्रामातील क्रांतिकारक, लेखक आणि समाजशास्त्रज्ञ (स्वामी विवेकानंद यांचा भाऊ)-

भूपेन्द्रनाथ दत्त: स्वातंत्र्यलढ्यातील एक विस्मृत तारा 🇮🇳✍️📚-

(जन्म: ४ सप्टेंबर १८८० - पुण्यतिथी: २५ डिसेंबर १९६१)

परिचय:
भारतभूमीला स्वातंत्र्य मिळवून देण्यासाठी अनेक ज्ञात-अज्ञात वीरांनी आपले आयुष्य समर्पित केले. यापैकीच एक तेजस्वी व्यक्तिमत्त्व म्हणजे भूपेन्द्रनाथ दत्त. त्यांचा जन्म ४ सप्टेंबर १८८० रोजी झाला. ते केवळ एक स्वातंत्र्यसैनिक नव्हते, तर एक दूरदृष्टीचे लेखक, समाजशास्त्रज्ञ आणि स्वामी विवेकानंद यांचे धाकटे बंधूही होते. त्यांचे जीवन क्रांतिकारक विचार, समाजसुधारणा आणि राष्ट्रवादी कार्यांनी भरलेले होते. ब्रिटिश राजवटीविरुद्धच्या संघर्षात त्यांनी प्रत्यक्ष कृती, लेखन आणि वैचारिक पातळीवरही महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. चला, त्यांच्या बहुआयामी व्यक्तिमत्त्वाचा आणि कार्याचा सविस्तर आढावा घेऊया. 🌟

१. बालपण, शिक्षण आणि प्रारंभिक प्रभाव 👨�🎓🏡
१.१ कौटुंबिक पार्श्वभूमी: भूपेन्द्रनाथ दत्त यांचा जन्म कोलकत्ता (तत्कालीन कलकत्ता) येथील एका प्रतिष्ठित आणि सुशिक्षित कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील विश्वनाथ दत्त हे कलकत्ता उच्च न्यायालयाचे ॲटर्नी होते आणि आई भुवनेश्वरी देवी अत्यंत धार्मिक वृत्तीच्या होत्या.

१.२ स्वामी विवेकानंद यांचा प्रभाव: त्यांचे मोठे बंधू, नरेंद्रनाथ दत्त, जे पुढे स्वामी विवेकानंद म्हणून जगभरात प्रसिद्ध झाले, यांचा भूपेन्द्रनाथांवर मोठा प्रभाव होता. विवेकानंदांच्या आध्यात्मिक आणि राष्ट्रवादी विचारांनी त्यांच्या मनावर खोलवर परिणाम केला, ज्यामुळे त्यांच्यात देशभक्तीची भावना रुजली. 🧘�♂️

१.३ शिक्षण: त्यांनी कलकत्ता येथील मेट्रोपॉलिटन इन्स्टिट्यूशनमधून शिक्षण घेतले. त्यांचे प्रारंभिक शिक्षण आणि कौटुंबिक वातावरण त्यांच्यात सामाजिक जाणीव आणि राष्ट्रप्रेम विकसित करण्यासाठी पोषक ठरले.

२. क्रांतिकारक चळवळीतील प्रवेश आणि 'युगांतर' 🔥📰
२.१ गुप्त संघटनांशी संबंध: एकोणिसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीस बंगालमध्ये अनेक गुप्त क्रांतिकारक संघटना कार्यरत होत्या. भूपेन्द्रनाथ दत्त लवकरच अशा संघटनांशी जोडले गेले.

२.२ 'युगांतर' वृत्तपत्राची स्थापना: १९०६ मध्ये, बारिंद्र कुमार घोष आणि भूपेन्द्रनाथ दत्त यांनी 'युगांतर' नावाचे साप्ताहिक वृत्तपत्र सुरू केले. हे वृत्तपत्र बंगाली भाषेत प्रकाशित होत असे आणि त्याचे मुख्य उद्दीष्ट ब्रिटीश राजवटीविरुद्ध तीव्र राष्ट्रवादी भावना जागृत करणे हे होते.

२.३ संपादकीय भूमिका: भूपेन्द्रनाथ दत्त यांनी 'युगांतर'चे संपादन केले. त्यांच्या ज्वलंत आणि प्रखर लेखनातून त्यांनी ब्रिटिशांविरुद्ध क्रांतीचा संदेश दिला. त्यांच्या लेखनाने तरुणांमध्ये स्वातंत्र्याची आग पेटवली. ✍️

३. कठोर कारावास आणि न्यायालयीन संघर्ष ⛓️⚖️
३.१ युगांतर खटला (१९०७): 'युगांतर' वृत्तपत्रातील आक्षेपार्ह लेखनामुळे ब्रिटिश सरकारने भूपेन्द्रनाथ दत्त यांना अटक केली. त्यांच्यावर देशद्रोहाचा आरोप ठेवण्यात आला.

३.२ धैर्यवान भूमिका: न्यायालयात त्यांनी कोणतीही माफी मागण्यास नकार दिला. त्यांनी स्पष्टपणे सांगितले की, त्यांनी जे काही लिहिले ते भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी लिहिले आहे. त्यांची ही निर्भीड भूमिका अनेक क्रांतिकारकांसाठी प्रेरणास्त्रोत ठरली.

३.३ शिक्षा: त्यांना कठोर कारावासाची शिक्षा झाली, ज्यामुळे त्यांच्या क्रांतिकारक कारकिर्दीला तात्पुरता विराम लागला, पण त्यांच्या विचारांना अधिक बळकटी मिळाली. 🔒

४. परदेशगमन आणि उच्च शिक्षण (अमेरिकेतील काळ) ✈️📚
४.१ अमेरिकेला प्रयाण: तुरुंगातून सुटल्यानंतर, ब्रिटिश सरकारचे दडपण आणि पुढील शिक्षणाची आकांक्षा यामुळे भूपेन्द्रनाथ दत्त १९०८ मध्ये अमेरिकेला रवाना झाले.

४.२ समाजशास्त्राचे अध्ययन: अमेरिकेत त्यांनी समाजशास्त्राचे सखोल अध्ययन केले. त्यांनी शिकागो विद्यापीठातून एम.ए.ची पदवी प्राप्त केली आणि ब्राउन विद्यापीठातून पीएच.डी. संपादन केली. त्यांचा अभ्यास प्रामुख्याने भारतीय समाजाचे वैज्ञानिक विश्लेषण करण्यावर केंद्रित होता.

४.३ जागतिक दृष्टिकोन: परदेशात राहून त्यांनी केवळ शिक्षणच घेतले नाही, तर जागतिक राजकीय आणि सामाजिक घडामोडींचाही अभ्यास केला. यामुळे त्यांचा दृष्टिकोन अधिक व्यापक झाला. 🌍

५. भारतात परत आणि सामाजिक कार्य 🤝👨�👩�👧�👦
५.१ भारतात पुनरागमन: अनेक वर्षांनी, १९२१ मध्ये ते भारतात परतले. तोपर्यंत स्वातंत्र्य चळवळीने वेगळा आयाम घेतला होता.

५.२ मार्क्सवादी विचारांचा स्वीकार: परदेशात असताना त्यांनी मार्क्सवादी आणि समाजवादी विचारांचा अभ्यास केला होता. भारतात परतल्यावर त्यांनी या विचारांना भारतीय संदर्भात कसे लागू करता येईल, यावर विचार केला.

५.३ कामगार आणि शेतकरी संघटना: त्यांनी कामगार आणि शेतकरी संघटनांच्या कामात सक्रिय सहभाग घेतला. त्यांच्या मते, आर्थिक समानता आणि सामाजिक न्याय हेच खऱ्या स्वातंत्र्याचा आधार आहेत. 👨�🌾👩�🏭

भूपेन्द्रनाथ दत्त: लेख सारांश (इमोजी)
🔥📰📚🎓✈️🇮🇳✍️🧠💪✨🙏

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.09.2025-गुरुवार.
===========================================