संत सेना महाराज-मागुती न जाण-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

ईश्वराने मला न्हावी जातीमध्ये जन्म दिला आहे, त्या कुळाचा आचार धर्म, पाळावा, दुपार नंतर हरीचे नामस्मरण करावे.

     'मागुती न जाण।

     शिवू नये घोकटी।'

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ

अभंगाचा आरंभ (Introduction):
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महत्त्वाचे संत. त्यांच्या अभंगांमध्ये भक्ती, विरक्ती आणि सामाजिक जाणीव यांचा सुंदर संगम आढळतो. त्यांनी आपल्या अभंगांतून नेहमीच देहाच्या मोहापलीकडे जाऊन आत्म्याच्या कल्याणाचा संदेश दिला आहे. तुम्ही दिलेल्या ओळी त्यांच्या एका प्रसिद्ध अभंगाचा भाग आहेत, ज्यात ते आपल्याला भगवंताच्या नामाचे महत्त्व सांगतात आणि इतर फोल गोष्टींपासून दूर राहण्याचा उपदेश करतात.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विवेचन (Meaning and Elaboration of Each Stanza):
१. 'मागुती न जाण। शिवू नये घोकटी।'

शब्दार्थ:

मागुती: पुन्हा, परत.

न जाण: जाऊ नकोस.

शिवू नये: स्पर्श करू नकोस, जवळ जाऊ नकोस.

घोकटी: संसाराचे दुःख, माया, मोह. 'घोकटी' या शब्दाचा शब्दश: अर्थ 'घोकून काढणे' असा असला तरी, येथे तो संसारिक दु:खांचे वारंवार पुनरावलोकन किंवा त्यांचा मोह असा आहे.

कडव्याचा अर्थ (Meaning of the Stanza):
संत सेना महाराज आपल्याला सांगतात की, हे मानवा, तू पुन्हा संसाराच्या मोहात अडकू नकोस. संसाराच्या दुःखदायक गोष्टींना, म्हणजेच मायेला, मोहाला आणि आसक्तीला पुन्हा स्पर्श करू नकोस.

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration):
या ओळीत, संत सेना महाराज मानवी जीवनातील सर्वात मोठ्या अडथळ्याकडे लक्ष वेधतात - तो म्हणजे संसाराचा मोह. 'मागुती न जाण' म्हणजे 'मागे वळून पाहू नकोस' किंवा 'परत त्याच मार्गावर जाऊ नकोस' असा आहे. ज्या मार्गावर चालून तुला दुःख आणि बंधने मिळाली, त्याच मार्गावर पुन्हा जाऊ नकोस, असा इशारा ते देतात.

'शिवू नये घोकटी' या वाक्यातून ते या मोहापासून पूर्णपणे अलिप्त राहण्याचा सल्ला देतात. 'घोकटी' हे दुःखाचे, पुनरावृत्तीचे प्रतीक आहे. मनुष्य एकदा दु:खात अडकला की तो पुन्हा त्याच दु:खाच्या चक्रात फिरत राहतो. संत सेना महाराज सांगतात की, तू या दुःखाला स्पर्शही करू नकोस, त्याच्या जवळही जाऊ नकोस. याचे कारण असे की एकदा का तू या मोहाच्या जाळ्यात अडकलास की बाहेर पडणे कठीण आहे.

उदाहरण:
एखादी व्यक्ती वाईट सवयीमुळे अनेक संकटांत अडकते. संत सेना महाराज तिला सांगतात की, तू पुन्हा त्या सवयीकडे वळू नकोस. त्या वाईट मार्गाला स्पर्शही करू नकोस. कारण एकदा का तू पुन्हा त्या मार्गात शिरलास, की तुझे जीवन पुन्हा दुःखांनी भरून जाईल. या ओळीत ते आपल्याला आध्यात्मिक मार्गावर दृढ राहण्याचा उपदेश करतात, जिथे दुःख आणि मोहाचा मागमूसही नाही.

समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary):
संत सेना महाराजांचा हा अभंग खूप लहान असला तरी त्याचा अर्थ खूप गहन आहे. 'मागुती न जाण। शिवू नये घोकटी।' या दोन ओळीतून ते मानवी जीवनाचे सार सांगतात.

निष्कर्ष (Inference):
या अभंगातून संत सेना महाराज खालीलप्रमाणे संदेश देतात:

संसारातील मोहाचा त्याग करा: मनुष्य संसारातील धन, सत्ता, नातीगोती यांच्या मोहात अडकतो. हा मोह तात्पुरता आनंद देतो, पण शेवटी दुःखाचे कारण बनतो. संत सांगतात की, या दुःखाच्या चक्रातून बाहेर पडण्यासाठी या मोहाचा पूर्णपणे त्याग करणे आवश्यक आहे.

आध्यात्मिक मार्गाचा स्वीकार करा: मोहापासून दूर राहण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे भगवंताचे नामस्मरण करणे आणि आध्यात्मिक मार्गावर चालणे. भगवंताची भक्ती हेच खरे सुख आणि शांतीचे साधन आहे.

पुनरावृत्ती टाळा: जीवनात आलेल्या दुःखाचे कारण म्हणजे मागील जन्मातील किंवा या जन्मातील कर्मे. जर आपण त्या कर्मांचे फळ भोगूनही पुन्हा त्याच मोहात अडकलो, तर दुःखाचे चक्र पुन्हा सुरू होईल. म्हणूनच, संत आपल्याला 'मागुती न जाण' असे सांगतात, म्हणजेच परत त्या दुःखाच्या मार्गावर जाऊ नकोस.

विटेच्या विठोबाशी एकरूप व्हा: संत सेना महाराजांनी विठ्ठलभक्तीचा मार्ग स्वीकारला. ते आपल्याला सांगतात की, भौतिक सुख-दुःखाच्या पलिकडे जाऊन विठोबाच्या चरणी लीन व्हा. तेथेच तुम्हाला खरी शांती आणि मुक्ती मिळेल.

थोडक्यात, हा अभंग आपल्याला क्षणिक सुखांचा त्याग करून शाश्वत आनंदाचा शोध घेण्यास प्रेरित करतो. संसारातील मोह-मायेपासून दूर राहून भगवंताच्या नामस्मरणात रममाण होण्याचा हा एक सुंदर आणि प्रभावी संदेश आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-10.09.2025-बुधवार.
===========================================