संकष्टी चतुर्थी: संकटांना दूर करणारी चतुर्थी 💖🙏🐘-

[Atul Kaviraje]

संकष्ट चतुर्थी-

संकष्टी चतुर्थी: संकटांना दूर करणारी चतुर्थी 💖🙏🐘-

संकष्टी चतुर्थी, ज्याला संकट हरण चतुर्थी देखील म्हणतात, भगवान गणेशाला समर्पित एक अत्यंत शुभ आणि महत्त्वाचा दिवस आहे. हा प्रत्येक महिन्याच्या कृष्ण पक्षाच्या चतुर्थीला साजरा केला जातो. हा दिवस भक्तांना भगवान गणेशाची कृपा मिळवण्यासाठी, जीवनातील अडथळे दूर करण्यासाठी आणि सुख-समृद्धी आणण्यासाठी एक संधी प्रदान करतो.

1. संकष्टी चतुर्थीचा अर्थ आणि महत्त्व 🕉�
'संकष्टी' हा शब्द दोन शब्दांनी बनलेला आहे: 'संकट' (अडथळे) आणि 'हर' (दूर करणे). अशा प्रकारे, याचा शाब्दिक अर्थ "संकटांना दूर करणारी तिथी" आहे. या दिवशी भगवान गणेशाची पूजा केल्याने भक्तांच्या जीवनातील सर्व दु:ख आणि अडथळे दूर होतात. हे व्रत केवळ आध्यात्मिक लाभच देत नाही, तर मानसिक शांती आणि शक्ती देखील प्रदान करते.

2. व्रताची पद्धत आणि विधान ✨
व्रताचे पालन पूर्ण श्रद्धा आणि भक्तीने केले जाते. त्याची पद्धत खालीलप्रमाणे आहे:

सकाळची तयारी: व्रत करणारी व्यक्ती सकाळी लवकर उठून स्नान करते आणि स्वच्छ कपडे घालते. व्रताचा संकल्प घेतला जातो.

गणेशजींची पूजा: दिवसा भगवान गणेशाच्या मूर्तीची किंवा चित्राची स्थापना करून त्यांची पूजा केली जाते. दुर्वा, मोदक, लाडू आणि लाल फुले अर्पण केली जातात. 🙏🌺

चंद्र दर्शनाचे महत्त्व: या व्रताचा सर्वात महत्त्वाचा भाग म्हणजे चंद्राचे दर्शन आणि पूजा करणे आहे. संध्याकाळी चंद्रोदय झाल्यावर चंद्राला अर्घ्य दिले जाते आणि त्यानंतर व्रत सोडले जाते. 🌙💧

3. कथा आणि पौराणिक मान्यता 📖
संकष्टी चतुर्थीशी संबंधित अनेक पौराणिक कथा आहेत. त्यापैकी एका प्रसिद्ध कथेनुसार, भगवान श्रीकृष्णानेही एका कठीण काळात या व्रताचे पालन केले होते. दुसऱ्या कथेनुसार, भगवान शिव आणि माता पार्वतीने देखील या दिवशी गणेशजींची पूजा केली होती. या कथा या व्रताचे महत्त्व आणखी वाढवतात.

4. गणेशजींचे स्वरूप आणि प्रतीके 🐘
भगवान गणेशाचे स्वरूप अनेक गहन प्रतीकांनी भरलेले आहे:

मोठे डोके: ज्ञान, बुद्धी आणि विशाल विचारांचे प्रतीक.

मोठे डोळे: दूरदृष्टी आणि सूक्ष्म दृष्टीचे प्रतीक.

लांब सोंड: शक्ती आणि कार्यक्षमतेचे प्रतीक.

तुटलेला दात: त्याग आणि आत्म-नियंत्रणाचे प्रतीक.

5. मोदकांचे महत्त्व 🥥
मोदक, जो गणेशजींचा सर्वात प्रिय प्रसाद आहे, या व्रताचा एक अविभाज्य भाग आहे. याचा अर्थ "आनंद देणारा" असा होतो. मोदक हे भक्तांच्या इच्छा आणि सुख-समृद्धीचे प्रतीक आहे. हे विशेषतः गणेश चतुर्थी आणि संकष्टी चतुर्थीला अर्पण केले जाते.

6. व्रताचे लाभ आणि फळ 🎁
संकष्टी चतुर्थीचे व्रत ठेवल्याने अनेक लाभ होतात:

अडथळ्यांचे निवारण: जीवनातील सर्व दु:ख आणि अडथळे दूर होतात.

ज्ञान आणि बुद्धीची प्राप्ती: भगवान गणेश भक्तांना ज्ञान आणि बुद्धी प्रदान करतात.

सुख-समृद्धी: घरात सुख आणि समृद्धीचा वास होतो.

मनाची शांती: व्रताने मन शांत आणि स्थिर होते.

7. प्रत्येक महिन्याच्या संकष्टी चतुर्थीचे नाव 🗓�
प्रत्येक महिन्याच्या संकष्टी चतुर्थीचे एक विशेष नाव असते, जे त्या महिन्यानुसार असते. उदाहरणार्थ, माघ महिन्याच्या संकष्टीला 'तिळकुटा चतुर्थी' म्हणतात, कारण या दिवशी तिळाला विशेष महत्त्व असते. ही वेगवेगळी नावे आणि परंपरा या व्रताची विविधता दर्शवतात.

8. मुलांसाठी आणि मोठ्यांसाठी प्रेरणा 🧑�🤝�🧑
हे व्रत केवळ धार्मिक क्रिया नाही, तर हे आपल्याला जीवनात येणाऱ्या आव्हानांचा सामना करण्याची प्रेरणा देखील देते. ज्याप्रमाणे गणेशजींनी आपल्या बुद्धिमत्तेने सर्व समस्यांचे निराकरण केले, त्याचप्रमाणे आपणही बुद्धी आणि संयमाने काम केले पाहिजे.

9. आधुनिक जीवनात प्रासंगिकता 📱
आजच्या व्यस्त आणि तणावपूर्ण जीवनात, संकष्टी चतुर्थीसारखी व्रते आपल्याला एक ब्रेक घेण्याची आणि आपल्या आध्यात्मिक मुळांशी जोडले जाण्याची संधी देतात. हे आपल्याला आठवण करून देते की जीवनात भौतिक सुखांशिवायही काहीतरी महत्त्वाचे आहे. हा दिवस आपल्याला कुटुंब आणि ईश्वरासोबत वेळ घालवण्याची संधी देतो.

10. निष्कर्ष आणि सारांश 💖✨
संकष्टी चतुर्थी भगवान गणेशाप्रती आपल्या अगाध श्रद्धेचे प्रतीक आहे. हा एक असा दिवस आहे जेव्हा आपण आपल्या सर्व समस्या विघ्नहर्त्यांच्या चरणी अर्पण करतो आणि एका नवीन, सकारात्मक जीवनाची सुरुवात करतो. हे व्रत आपल्याला विश्वास, धैर्य आणि समर्पणाचा धडा शिकवते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-10.09.2025-बुधवार.
===========================================