लॅक्टिक ऍसिड 🥛💪-1-🧪➡️🥛➡️💪➡️🥣➡️🧖‍♀️➡️🏆

[Atul Kaviraje]

विश्वकोश: लॅक्टिक ऍसिड 🥛💪-

लॅक्टिक ऍसिड (Lactic Acid), ज्याचे रासायनिक सूत्र C
3
�
 H
6
�
 O
3
�
  आहे, एक कार्बनिक (organic) ऍसिड आहे. हे नैसर्गिकरित्या अनेक जैविक प्रक्रियांमध्ये तयार होते. ते दोन मुख्य ठिकाणी आढळते: पहिले, जेव्हा बॅक्टेरिया शर्कराचे (sugar) किण्वन (fermentation) करतात, आणि दुसरे, जेव्हा आपल्या स्नायूंना ऊर्जेसाठी ऑक्सिजनची कमतरता भासते. त्याची चव हलकी आंबट असते आणि ते अनेक खाद्यपदार्थांमध्ये देखील आढळते.

Licensed by Google

1. लॅक्टिक ऍसिडची ओळख आणि रासायनिक सूत्र 🧪

नावाचा स्रोत: त्याचे नाव लॅटिन शब्द "lac" वरून आले आहे, ज्याचा अर्थ "दूध" असा होतो, कारण ते पहिल्यांदा आंबट दुधात आढळले होते.

रासायनिक संरचना: हे एक कार्बोक्सिल समूह (COOH) आणि एक हायड्रॉक्सिल समूह (OH) असलेले एक अल्फा-हायड्रॉक्सी ऍसिड आहे.

2. किण्वन (Fermentation) मध्ये भूमिका 🥛

लॅक्टिक ऍसिड किण्वन: ही एक चयापचय (metabolic) प्रक्रिया आहे ज्यात बॅक्टेरिया, यीस्ट आणि काही बुरशी (fungi) शर्करा (जसे लॅक्टोज किंवा ग्लुकोज) चे लॅक्टिक ऍसिडमध्ये रूपांतर करतात.

खाद्यपदार्थांमध्ये उपयोग: या प्रक्रियेचा उपयोग दही 🥣, चीज 🧀, सौकरक्रौट 🥬, आणि लोणचे 🥒 बनवण्यासाठी केला जातो. हे अन्नपदार्थांना संरक्षित करण्यास आणि त्यांना एक विशिष्ट आंबट चव देण्यास मदत करते.

उदाहरण: दुधात असलेले लॅक्टोज शर्करा, लॅक्टोबॅसिलस बॅक्टेरियाद्वारे किण्वित होऊन दह्यात रूपांतरित होते.

3. स्नायूंमध्ये लॅक्टिक ऍसिडचे उत्पादन 🏃�♂️

स्नायूंचे कार्य: जेव्हा आपण खूप वेगाने व्यायाम करतो (जसे स्प्रिंटिंग), तेव्हा आपल्या स्नायूंना पुरेसा ऑक्सिजन मिळत नाही.

अनायरोबिक श्वसन (Anaerobic Respiration): या स्थितीत, शरीर ऊर्जा (ATP) तयार करण्यासाठी ऑक्सिजनशिवाय ग्लुकोजचा वापर करते. या प्रक्रियेच्या उप-उत्पाद (by-product) म्हणून लॅक्टिक ऍसिड तयार होते.

लॅक्टेट (Lactate): लॅक्टिक ऍसिड लवकरच लॅक्टेट आयनमध्ये रूपांतरित होते, जे स्नायू आणि रक्तात जमा होते. याच लॅक्टेटला अनेकदा "लॅक्टिक ऍसिड" म्हटले जाते.

4. व्यायाम आणि स्नायूंमध्ये वेदना 😩

लॅक्टिक ऍसिड वेदनांचे कारण आहे का? पूर्वी असे मानले जात होते की स्नायूंमधील वेदना लॅक्टिक ऍसिडच्या साठवणुकीमुळे होतात. तथापि, आधुनिक विज्ञान हे मानते की स्नायूंचे वेदना लॅक्टिक ऍसिडमुळे नाही, तर सूक्ष्म-टुटफुट आणि सूजमुळे होतात.

लॅक्टेटचा उपयोग: शरीर लॅक्टेटला पुन्हा ग्लुकोजमध्ये बदलू शकते आणि त्याचा ऊर्जेसाठी उपयोग करू शकते. या प्रक्रियेला कोरी चक्र (Cori Cycle) म्हणतात.

5. लॅक्टिक ऍसिडचे औद्योगिक उपयोग 🏭

खाद्य उद्योग: हे एक नैसर्गिक संरक्षक (preservative) आणि चव वाढवणारे घटक म्हणून वापरले जाते.

सौंदर्य प्रसाधने (Cosmetics): हे एक अल्फा-हायड्रॉक्सी ऍसिड (AHA) आहे, ज्याचा उपयोग त्वचेच्या काळजीच्या उत्पादनांमध्ये केला जातो. हे त्वचेला एक्सफोलिएट करण्यास आणि ती गुळगुळीत करण्यास मदत करते.

बायोप्लास्टिक: लॅक्टिक ऍसिडपासून पॉली-लॅक्टिक ऍसिड (PLA) नावाचे एक बायोडिग्रेडेबल प्लास्टिक तयार केले जाते, ज्याचा उपयोग 3D प्रिंटिंग आणि पॅकेजिंगमध्ये होतो.

इमोजी सारांश:
🧪➡️🥛➡️💪➡️🥣➡️🧖�♀️➡️🏆

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.09.2025-शनिवार.
===========================================