लेससे-फेयर: अर्थशास्त्राचा एक सिद्धांत 🧑‍💼-1-🧑‍💼🚫⚖️🤝📈📉💡

[Atul Kaviraje]

लेससे-फेयर: अर्थशास्त्राचा एक सिद्धांत 🧑�💼-

लेससे-फेयर (Laissez-faire) हा एक आर्थिक सिद्धांत आहे, ज्याचा मूळ अर्थ आहे "एकटं सोडून द्या"। 🚫 तो मानतो की जेव्हा सरकार अर्थव्यवस्थेत कमीत कमी हस्तक्षेप करते, तेव्हा बाजार आपोआप सर्वात कार्यक्षम आणि संतुलित पद्धतीने काम करतो. या विचारानुसार, स्पर्धा आणि मुक्त व्यापाराने समाज आणि व्यक्ती दोघांनाही सर्वात जास्त फायदा होतो. ⚖️

1. लेससे-फेयरचा मूळ विचार 🤔
"हात मागे घ्या": या सिद्धांताचा मुख्य विचार आहे की सरकारने व्यापार, उद्योग आणि बाजाराला नियंत्रित करू नये. 🖐�

स्व-नियमन: हा बाजाराच्या अदृश्य शक्तीवर (invisible hand) विश्वास ठेवतो. यानुसार, प्रत्येक व्यक्ती आपल्या स्वार्थासाठी काम करते, परंतु या प्रक्रियेतून संपूर्ण समाजाचे भले होते. 🤝

स्वातंत्र्य: या सिद्धांतानुसार, आर्थिक स्वातंत्र्य हे व्यक्तीच्या स्वातंत्र्याचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. 🗽

2. सिद्धांताचा ऐतिहासिक विकास 📜
फ्रान्समध्ये जन्म: हा शब्द 18 व्या शतकात फ्रान्समधील फिजियोक्रेट्स (Physiocrats) नावाच्या एका गटाने लोकप्रिय केला. 🇫🇷

अॅडम स्मिथचे योगदान: प्रसिद्ध अर्थशास्त्रज्ञ अॅडम स्मिथ यांनी त्यांच्या "द वेल्थ ऑफ नेशन्स" (The Wealth of Nations) या पुस्तकात या सिद्धांताला प्रोत्साहन दिले. त्यांनी 'अदृश्य हात' (invisible hand) ही संकल्पना दिली, ज्यामुळे बाजार आपोआप काम करतो. ✍️

औद्योगिक क्रांती: औद्योगिक क्रांतीदरम्यान, हा सिद्धांत खूप लोकप्रिय झाला कारण यामुळे उद्योगांना सरकारी नियमांशिवाय वेगाने वाढण्याची संधी मिळाली. 🏭

3. लेससे-फेयरची मुख्य वैशिष्ट्ये ✨
किमान सरकारी हस्तक्षेप: सरकारचे काम फक्त कायदा आणि सुव्यवस्था राखणे, मालमत्तेच्या हक्कांचे संरक्षण करणे आणि बाह्य धोक्यांपासून देशाचे रक्षण करणे आहे. 👮

मुक्त व्यापार: हा आयात आणि निर्यातीवर कोणतेही निर्बंध न घालण्याचे समर्थन करतो. 🌐

वैयक्तिक स्वातंत्र्य: हा व्यक्तींना त्यांच्या मालमत्तेचा वापर करण्याची आणि त्यांच्या इच्छेनुसार व्यापार करण्याची पूर्ण स्वातंत्र्य देतो. 🧑�🤝�🧑

खाजगी मालमत्ता: खाजगी मालमत्तेचा अधिकार हा या सिद्धांताचा एक महत्त्वाचा स्तंभ आहे. 🏡

4. सिद्धांताचे फायदे ✅
आर्थिक विकास: असे मानले जाते की कोणत्याही सरकारी अडथळ्याशिवाय, व्यापार आणि उद्योग वेगाने वाढतात, ज्यामुळे आर्थिक विकासाला चालना मिळते. 📈

नवोन्मेष: जेव्हा बाजारात स्पर्धा असते, तेव्हा कंपन्या नवीन आणि चांगले उत्पादन तयार करण्यासाठी प्रेरित होतात. 💡

ग्राहक लाभ: स्पर्धेमुळे किमती कमी होतात आणि गुणवत्तेत सुधारणा होते, ज्यामुळे ग्राहकांना फायदा होतो. 💰

5. सिद्धांताचे तोटे ❌
असमानता: सरकारी हस्तक्षेपाशिवाय, श्रीमंत अधिक श्रीमंत होतात आणि गरीब अधिक गरीब. यामुळे समाजात आर्थिक असमानता वाढू शकते. 👨�👩�👦�👦➡️📈

बाजाराची अपयश: बाजार नेहमी कार्यक्षम नसतो. अनेकदा एकाधिकार (monopoly) किंवा बाह्य घटकांमुळे (externalities) बाजार योग्यरित्या काम करू शकत नाही. 📉

सामाजिक कल्याणाची कमतरता: शिक्षण, आरोग्य आणि मूलभूत सुविधांसारख्या सामाजिक सेवांमध्ये सरकारचा सहभाग कमी झाल्याने सामान्य लोकांना नुकसान होऊ शकते. 🏥🏫

सारांश: 🧑�💼🚫⚖️🤝📈📉💡

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.09.2025-शनिवार.
===========================================