लेससे-फेयर: अर्थशास्त्राचा एक सिद्धांत 🧑‍💼-2-🧑‍💼🚫⚖️🤝📈📉💡

[Atul Kaviraje]

लेससे-फेयर: अर्थशास्त्राचा एक सिद्धांत 🧑�💼-

लेससे-फेयर (Laissez-faire) हा एक आर्थिक सिद्धांत आहे, ज्याचा मूळ अर्थ आहे "एकटं सोडून द्या"। 🚫 तो मानतो की जेव्हा सरकार अर्थव्यवस्थेत कमीत कमी हस्तक्षेप करते, तेव्हा बाजार आपोआप सर्वात कार्यक्षम आणि संतुलित पद्धतीने काम करतो. या विचारानुसार, स्पर्धा आणि मुक्त व्यापाराने समाज आणि व्यक्ती दोघांनाही सर्वात जास्त फायदा होतो. ⚖️

6. उदाहरणे: ऐतिहासिक आणि आधुनिक 📖
औद्योगिक क्रांतीदरम्यान ब्रिटन: 19 व्या शतकात ब्रिटनमध्ये लेससे-फेयरचा सिद्धांत लागू होता, ज्यामुळे उद्योगांचा वेगाने विकास झाला, परंतु कामगारांची स्थिती खूप वाईट होती. 🇬🇧

हाँगकाँग: 20 व्या शतकात हाँगकाँगच्या अर्थव्यवस्थेने लेससे-फेयरच्या धोरणांमुळे वेगाने विकास केला. 🇭🇰

आधुनिक युग: आज कोणताही देश पूर्णपणे लेससे-फेयर सिद्धांताचे पालन करत नाही. बहुतेक देश मिश्रित अर्थव्यवस्था (mixed economy) वापरतात, ज्यात सरकारची काही भूमिका असते. 🌍

7. टीका आणि बचाव 🗣�
टीका: टीकाकारांचे म्हणणे आहे की हा सिद्धांत फक्त श्रीमंत आणि शक्तिशाली लोकांना फायदा पोहोचवतो.

बचाव: समर्थकांचा तर्क आहे की सरकारी हस्तक्षेपामुळे भ्रष्टाचार वाढतो आणि अर्थव्यवस्थेची गती मंदावते.

8. संबंधित सिद्धांत आणि तुलना 🆚
समाजवाद (Socialism): हा सिद्धांत सरकारच्या पूर्ण नियंत्रणावर विश्वास ठेवतो, जो लेससे-फेयरच्या अगदी विरुद्ध आहे. ⚒️

मिश्रित अर्थव्यवस्था (Mixed Economy): हे लेससे-फेयर आणि समाजवादाचे मिश्रण आहे, ज्यात सरकार आणि खाजगी क्षेत्र दोघांचीही भूमिका असते. भारत हे मिश्रित अर्थव्यवस्थेचे उदाहरण आहे. 🇮🇳

9. लेससे-फेयर आणि आजचे जग 🌐
जागतिकीकरण (Globalization): जागतिकीकरणाच्या युगात मुक्त व्यापाराचे समर्थक या सिद्धांताच्या काही पैलूंना प्रोत्साहन देतात.

नियामक संस्था: तथापि, आर्थिक संकटे आणि पर्यावरणीय समस्यांमुळे, सरकार आता बाजाराला नियंत्रित करण्यासाठी नियामक संस्था (regulatory bodies) तयार करत आहे. 🏦

10. सारांश 📝
लेससे-फेयर हा एक असा विचार आहे जो आर्थिक स्वातंत्र्यावर जोर देतो. यानुसार, बाजाराला कोणत्याही सरकारी हस्तक्षेपाशिवाय काम करू दिले पाहिजे. जरी त्याचे फायदे (जलद विकास, नवोन्मेष) असले तरी, त्याचे तोटे (असमानता, बाजाराची अपयश) देखील आहेत. आजच्या काळात, बहुतेक देश एक संतुलित दृष्टिकोन स्वीकारतात, ज्यात सरकारची काही भूमिका असते.

सारांश: 🧑�💼🚫⚖️🤝📈📉💡

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.09.2025-शनिवार.
===========================================