संत सेना महाराज-करिता नित्यनेम। राये बोलाविले जाण-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

सेनार्जींच्या आयुष्यामध्ये घडलेला एक मोठा चमत्कार ते एका अभंगामध्ये। सांगतात. न्हावी म्हणला, की व्यवसायाची साधने त्याच्याजवळ धोकटीत सेवेसाठी सज्ज असतात. त्यामध्ये आरसा, कातरी, वाटी, तेल, हजामतीचा वस्तरा, चिमटा, साबण यांसारख्या अनेक वस्तू असतात. वीरसिंह राजाकडे जाण्यास उशीर झाला. भक्तांवर आलेले संकट विठ्लास समजले, सेनारूपी विठ्ठल (व्यवसाय) हजामत करण्यासाठी गेला.

"करिता नित्यनेम। राये बोलाविले जाण॥

पांडुरंगे कृपा केली। राया उपरती झाली॥

मुख पाहता दर्पणी। आत दिसे चक्रपाणी॥

कैसी झाली नवलपरी। वाटमाजी दिसे हरी ॥

रखुमादेवीवर। सेना म्हण मी पामर॥"

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ:

करिता नित्यनेम। राये बोलाविले जाण॥

या ओळींमध्ये, संत सेना महाराज सांगतात की ते त्यांचे दैनंदिन नियम (नित्यनेम) पाळत असताना, राजाने त्यांना बोलावले.

पांडुरंगे कृपा केली। राया उपरती झाली॥

या ओळींमध्ये, ते म्हणतात की पांडुरंगाच्या कृपेमुळे राजाला 'उपरती' (पश्चात्ताप किंवा अनुभूती) झाली.

मुख पाहता दर्पणी। आत दिसे चक्रपाणी॥

या ओळींमध्ये, एक चमत्काराचे वर्णन आहे. जेव्हा राजा आरशात पाहतो, तेव्हा त्याला स्वतःच्या चेहऱ्याऐवजी पांडुरंगाचा (चक्रपाणी) चेहरा दिसतो.

कैसी झाली नवलपरी। वाटमाजी दिसे हरी ॥

या ओळींमध्ये, ते या अद्भुत घटनेचे आश्चर्य व्यक्त करतात. त्यांना मार्गातही हरी (विठ्ठल) दिसतो.

रखुमादेवीवर। सेना म्हण मी पामर॥

शेवटच्या ओळींमध्ये, संत सेना महाराज स्वतःला 'पामर' (सामान्य व्यक्ती) म्हणवून घेतात आणि पांडुरंगावरची त्यांची श्रद्धा व्यक्त करतात.

या अभंगाचा सखोल भावार्थ आणि विवेचन:
हा अभंग संत सेना महाराजांच्या जीवनातील एक महत्त्वाचा प्रसंग दर्शवितो. या अभंगातून संत सेना महाराजांनी विठ्ठलाची त्यांच्यावर असलेली कृपा आणि भक्तीची शक्ती सांगितली आहे.

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ
प्रस्तावना

संत सेना महाराज पेशाने न्हावी होते, पण ते विठ्ठलाचे परम भक्त होते. त्यांचे अभंग त्यांची गहन भक्ती आणि आध्यात्मिक अनुभव सुंदरपणे व्यक्त करतात. 'करिता नित्यनेम' हा अभंग देवाच्या असीम कृपेचा आणि खऱ्या भक्तीच्या परिवर्तनीय शक्तीचा एक शक्तिशाली दाखला आहे. हा अभंग त्यांच्या साध्या, दैनंदिन सेवेचे रूपांतर एका दैवी कृतीत कसे झाले आणि त्यातून त्यांना एक गहन आध्यात्मिक अनुभूती कशी मिळाली, याची कथा सांगतो.

प्रत्येक कडव्याचे मराठी संपूर्ण विस्तृत विवेचन
कडवे १: "करिता नित्यनेम। राये बोलाविले जाण॥"

अर्थ: "मी माझा नित्यनेम (दैनंदिन कार्य) करत असताना, राजाने मला बोलावले."

विवेचन: पहिले कडवे या कथेची सुरुवात करते. "नित्यनेम" म्हणजे संत सेना महाराजांचे न्हावी म्हणून असलेले दैनंदिन काम. ते हे काम पूर्ण समर्पण आणि शुद्ध अंतःकरणाने करत होते. त्यांच्यासाठी हे फक्त काम नव्हते, तर ती एक प्रकारची पूजा होती, निःस्वार्थ सेवा होती. एक दिवस, ते आपल्या कामात पूर्णपणे मग्न असताना, राजाने त्यांना बोलावले. राजाचे हे बोलावणे त्यांच्या भक्तीची परीक्षा होती. त्यांच्यासमोर एक निवड होती: आपली आध्यात्मिक साधना सुरू ठेवणे की राजाच्या सांसारिक मागणीकडे लक्ष देणे.

उदाहरण: एखादा साधक पूजा करत असताना त्याला अचानक कामासाठी बोलावणे येते. अशा वेळी साधक आपल्या भक्तीत इतका मग्न असतो की त्याला बाहेरील जगाची जाणीवही राहत नाही. संत सेना महाराजांची अवस्था अशीच होती, जिथे त्यांचे कामच त्यांची उपासना बनली होती.

कडवे २: "पांडुरंगे कृपा केली। राया उपरती झाली॥"

अर्थ: "पांडुरंगाने (भगवान विठ्ठलाने) कृपा केली. राजाचे मन शांत झाले (बदलले)."

विवेचन: हा या अभंगातील चमत्काराचा मूळ गाभा आहे. संत सेना महाराज आपल्या भक्तीत इतके रमले होते की त्यांना राजाच्या बोलावण्याचा क्षणभर विसर पडला. त्यांची ही अढळ भक्ती पाहून भगवान विठ्ठलाने त्यांच्या असीम करुणेने स्वतः सेना महाराजांचे रूप घेतले आणि ते स्वतः राजाच्या दरबारात गेले. "उपरती" म्हणजे मनाचा बदल किंवा शांतता. जेव्हा विठ्ठलाने सेना महाराजांच्या रूपात राजाची सेवा केली, तेव्हा राजा केवळ संतुष्टच झाला नाही, तर त्याला एक दैवी शांती आणि आश्चर्याची अनुभूती झाली. हे कडवे सांगते की जर तुम्ही देवासाठी खरोखर समर्पित असाल, तर तो तुमच्या सांसारिक जबाबदाऱ्यांची काळजी घेतो.

उदाहरण: एक भक्त जेव्हा पूर्ण श्रद्धेने देवावर विश्वास ठेवतो, तेव्हा देव त्याच्या सर्व संकटांचे निवारण करतो, जसे की एका भक्ताने केलेल्या प्रार्थनेमुळे पाऊस पडतो किंवा त्याचे अडलेले काम आपोआप पूर्ण होते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.09.2025-शनिवार.
===========================================