संत सेना महाराज-सेना म्हणे हृषीकेसी-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

सेनाजींच्या धोकटीतील वाटीत राजाला प्रत्यक्ष ईश्वर पाहावयास मिळणे, ही घटना सेनाजींच्या व्यवसायातील अतिशय महत्त्वाची आहे. राजाच्या मस्तकास विठ्ठलाने हात लावणे, राजाची चित्तवृत्ती हरपून जाणे, व्यवसायातील सेवा प्रत्यक्ष परब्रह्म करीत आहे. नाभिकाची सर्व भूमिका ईश्वराने राजाच्या दरबारी कराव्यात ही गोष्ट नाभिक व्यवसायाच्या दृष्टीने पर्यायाने विठ्ठलभक्त सेनाज्जींसाठी हा प्रसंग असामान्य आहे.

     'सेना म्हणे हृषीकेसी।

     मजकारणे शिणलासी।'

सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):
संत सेना महाराजांचा हा अभंग त्यांच्या आणि श्री विठ्ठलाच्या अतूट नातेसंबंधाचे एक उत्कृष्ट उदाहरण आहे. हा अभंग भक्ताची दीनता आणि भगवंताची असीम करुणा यावर प्रकाश टाकतो. या अभंगाचा गाभा म्हणजे, भगवंत आपल्या भक्तासाठी कोणत्याही थराला जाऊन त्याची लाज राखतो, त्याचे काम पूर्ण करतो आणि त्याच्यावर असलेले प्रेम प्रकट करतो. ही केवळ एक कथा नाही, तर भक्ताच्या निस्सीम श्रद्धेचे आणि भगवंताच्या दयाळूपणाचे प्रतीक आहे.

अभंग (Abhang)
'सेना म्हणे हृषीकेसी।
मजकारणे शिणलासी॥'

विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan):

आरंभ (Introduction)

संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महान संत होते. ते व्यवसायाने न्हावी होते. त्यांची भगवान विठ्ठलावर निस्सीम श्रद्धा होती. एकदा राजाने त्यांना बोलावणे पाठवले, पण ते देवाच्या भक्तीत पूर्णपणे लीन झाले होते. त्यांच्या जागी स्वतः भगवान विठ्ठलाने न्हाव्याचे रूप धारण करून राजाच्या दरबारात जाऊन राजाची सेवा केली. हा अभंग त्याच प्रसंगाचे वर्णन करतो. जेव्हा भगवान आपल्या भक्तासाठी इतकी मोठी गोष्ट करतात, तेव्हा त्या भक्ताला वाटणाऱ्या कृतज्ञतेची आणि शरमेची भावना या अभंगातून व्यक्त होते.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विवेचन
कडवे १:
'सेना म्हणे हृषीकेसी।
मजकारणे शिणलासी॥'

अर्थ (Meaning):
या ओळींमध्ये संत सेना महाराज स्वतः भगवान श्रीकृष्णाला (हृषीकेसी म्हणजे इंद्रियांचे स्वामी) उद्देशून म्हणतात, "हे देवा, माझ्यासाठी तू इतका कष्ट घेतलास, तू थकून गेलास."

विवेचन (Elaboration):
या ओळींमध्ये सेना महाराजांच्या मनातील भावना प्रकट होतात. त्यांना खूप शरम वाटते की त्यांच्यासारख्या एका सामान्य भक्तासाठी देवाला स्वतः कष्ट घ्यावे लागले. 'शिणलासी' या शब्दात केवळ शारीरिक थकवा नाही, तर भगवंताने आपल्यासाठी केलेले प्रयत्न आणि सोसलेले कष्ट यांचे मोठेपण व्यक्त होते. राजाच्या दरबारात जाऊन, न्हाव्याचे काम करणे हे भगवंताला शोभणारे नव्हते, पण तरीही त्यांनी ते केले. सेना महाराजांना याच गोष्टीची जाणीव होते की भगवंताने त्यांची प्रतिष्ठा जपण्यासाठी किती मोठी जोखीम घेतली. हे एका भक्ताच्या मनातील कृतज्ञतेचे आणि प्रेमाचे सर्वोच्च प्रतीक आहे.

कडवे २:
'काम करावया न्हावी।
धाडिलासी केशवी॥'

अर्थ (Meaning):
"न्हाव्याचे काम करण्यासाठी, हे केशवा (भगवान विष्णू/कृष्ण), तू स्वतः गेलास."

विवेचन (Elaboration):
या कडव्यात सेना महाराज आश्चर्य व्यक्त करतात की जगाचा पालनहार, ज्याच्या इच्छेने सर्व काही घडते, तो स्वतः एका न्हाव्याचे काम करण्यासाठी राजाच्या दरबारात जातो. 'केशवी' हे नाव वापरून सेना महाराज देवाच्या सर्वव्यापी आणि सर्वशक्तिमान रूपाची आठवण करतात. याच सर्वशक्तिमान देवाने आपल्या भक्ताच्या एका कामासाठी स्वतःला सामान्य मानवी रूपात आणले. यातून हे स्पष्ट होते की देवासाठी कोणताही भक्त लहान किंवा मोठा नसतो, आणि भक्ताची गरज पूर्ण करणे हेच त्याच्यासाठी सर्वात महत्त्वाचे असते. उदाहरणादाखल, ज्याप्रमाणे एखादी माता आपल्या मुलासाठी कोणतेही काम करायला मागे-पुढे पाहत नाही, त्याचप्रमाणे भगवंत आपल्या भक्तासाठी सर्व मर्यादा सोडून देतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-14.09.2025-रविवार.
===========================================