संत सेना महाराज-सेना न्हावी भक्त भला। तेणे देव भुलाविला-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

सेनाजींची प्रतिक्रिया या प्रसंगातून जनाबाई म्हणतात, 'केवळ ईश्वराला मनोभावे शरण जाणे इतकी आहे.

     "सेना न्हावी भक्त भला।

     तेणे देव भुलाविला ।"

संत नामदेव आणि संत सेना न्हावी
आरंभ (प्रस्तावना)

मराठी संत परंपरेत संत नामदेव महाराज (१२७०-१३५०) हे एक अत्यंत महत्त्वाचे स्थान असलेले संत आहेत. त्यांनी त्यांच्या अभंगांमधून केवळ विठ्ठलाची भक्तीच गायली नाही, तर समाजातील विविध स्तरांतील संतांचे आणि भक्तांचे महत्त्वही अधोरेखित केले. त्यांच्या अभंगांमध्ये 'सेना न्हावी' या संतांचा उल्लेख आढळतो, ज्यांच्या भक्तीने खुद्द विठ्ठलालाही मोह पाडल्याचे वर्णन केले आहे.

अभंगातील ओळी:
"सेना न्हावी भक्त भला।
तेणे देव भुलाविला॥"

या ओळी संत नामदेवांनी संत सेना न्हावी यांच्या निस्सीम भक्तीचे वर्णन करण्यासाठी वापरल्या आहेत. या अभंगाचा सखोल अर्थ आणि त्याचे प्रत्येक कडव्याचे विवेचन आपण पाहूया.

अभंगाचा सखोल भावार्थ (Deep Meaning/Essence)
हा अभंग केवळ दोन ओळींचा असला तरी तो भक्तीचे सर्वोच्च रूप दर्शवतो. त्याचा मुख्य भावार्थ असा आहे की, खरा भक्त हा जाती-धर्माच्या बंधनापलीकडे जाऊन आपल्या कर्मातून आणि श्रद्धेतून देवाचे मन जिंकतो. संत सेना न्हावी हे समाजाने 'कमी' मानलेल्या 'न्हावी' (केशकर्तनकार) या जातीचे असूनही, त्यांच्या भक्तीच्या बळावर त्यांनी साक्षात पांडुरंगाला मोहित केले. देव आणि भक्त यांच्यातील संबंध हा कोणत्याही लौकिक नियमांनी बांधलेला नसून तो केवळ निस्सीम प्रेम आणि श्रद्धेवर आधारित असतो, हेच या अभंगातून स्पष्ट होते.

उदाहरणासह विवेचन:
ज्याप्रमाणे लहान मूल आपल्या आईचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी काहीही करते आणि शेवटी आई त्याच्या प्रेमापुढे हरते, त्याचप्रमाणे सेना न्हावी यांनी आपल्या निष्कपट भक्तीने देवाला आपलेसे केले. त्यांनी त्यांच्या व्यवसायालाही (न्हावी काम) भक्तीचा भाग मानले आणि प्रत्येक ग्राहकात विठ्ठलाचे रूप पाहिले. यामुळे त्यांच्या भक्तीत कोणताही दिखावा किंवा स्वार्थ नव्हता, ज्यामुळे ती भक्ती देवाच्या मनाला थेट भिडली.

प्रत्येक कडव्याचे विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Detailed Elaboration)
अभंगातील प्रत्येक ओळीचा स्वतंत्र आणि सखोल अर्थ पुढीलप्रमाणे आहे:

१. कडवे: "सेना न्हावी भक्त भला।"

शब्दशः अर्थ: सेना नावाचा भक्त (जो न्हावी जातीचा होता) हा एक खूप चांगला (भला) भक्त आहे.

विस्तृत विवेचन:

या ओळीत संत नामदेव यांनी संत सेना न्हावी यांचा गौरव केला आहे. 'भक्त भला' या शब्दांतून त्यांची थोरवी सांगितली आहे.

तत्कालीन समाजात जातीभेद मोठ्या प्रमाणात होता. 'न्हावी' या जातीला समाजात खालचे स्थान दिले गेले होते. पण संत नामदेव, जे स्वतः वारकरी संप्रदायाचे ध्वजवाहक होते, त्यांनी जातीच्या पलीकडे जाऊन एका न्हाव्याच्या भक्तीची स्तुती केली. हेच वारकरी संप्रदायाचे वैशिष्ट्य आहे की इथे जातीपेक्षा भक्ती श्रेष्ठ मानली जाते.

'भला' हा शब्द केवळ 'चांगला' या अर्थाने येत नाही, तर तो महान, शुद्ध, निष्कपट, आणि आदर्श या अर्थांनीही येतो. याचा अर्थ असा की संत सेना न्हावी यांची भक्ती ही केवळ दिखाव्याची नव्हती, तर ती त्यांच्या अंतर्मनातून आलेली शुद्ध आणि निर्मळ भक्ती होती. ते आपले कर्तव्य (न्हावी काम) करत असतानाही विठ्ठलाचे स्मरण करत असत. त्यांचा व्यवसाय हा त्यांच्या भक्तीत अडथळा ठरला नाही, उलट तोच त्यांच्या भक्तीचा एक भाग बनला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-15.09.2025-सोमवार.
===========================================