नवीन शिक्षण धोरण (NEP): आव्हाने आणि अंमलबजावणी-🧠👦👧🗣️🛠️🧑‍🏫💻💰🏟️

[Atul Kaviraje]

नवीन शिक्षण धोरण (एनईपी): आव्हाने आणि अंमलबजावणी-

नवीन शिक्षण धोरण (NEP): आव्हाने आणि अंमलबजावणी-

भारतात राष्ट्रीय शिक्षण धोरण (NEP) 2020 शिक्षण प्रणालीत क्रांतीकारी बदल घडवून आणण्याच्या उद्देशाने लागू करण्यात आले आहे. याचे उद्दिष्ट 21 व्या शतकाच्या गरजांनुसार शिक्षणाला अधिक सर्वसमावेशक, लवचिक आणि गुणवत्तापूर्ण बनवणे आहे. हे धोरण भारतीय शिक्षणाला जागतिक मानकांशी सुसंगत बनवण्यासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.

हे धोरण शिक्षणाच्या प्रत्येक स्तरावर बदलांचा प्रस्ताव देते, ज्यात प्रारंभिक बाल्यावस्था काळजी आणि शिक्षण (ECCE), शालेय शिक्षण, उच्च शिक्षण आणि व्यावसायिक शिक्षण समाविष्ट आहे. तथापि, हे धोरण यशस्वीरित्या लागू करण्यासाठी अनेक आव्हानांना तोंड द्यावे लागेल.

नवीन शिक्षण धोरणाचे (NEP) १० प्रमुख मुद्दे-

१. NEP चे उद्दिष्ट आणि दृष्टिकोन:

लक्ष्य: शिक्षणाला घोकंपट्टीऐवजी आकलनावर आधारित बनवणे. 🧠

दृष्टिकोण: विद्यार्थ्यांना बहु-विषयक ज्ञान, सर्जनशीलता आणि महत्त्वपूर्ण विचार कौशल्ये विकसित करण्यास मदत करणे.

उद्दिष्ट: भारतीय ज्ञान प्रणाली आणि मूल्यांना प्रोत्साहन देणे.

२. 5+3+3+4 रचना:

नवीन धोरणाने 10+2 च्या जुन्या रचनेला 5+3+3+4 च्या नवीन रचनेने बदलले आहे.

5 वर्षे (फाउंडेशनल): 3-8 वर्षांच्या मुलांसाठी, ज्यात प्री-स्कूल आणि इयत्ता 1-2 चा समावेश आहे. 👦👧

3 वर्षे (प्रिपरेटरी): इयत्ता 3-5 साठी.

3 वर्षे (मिडल): इयत्ता 6-8 साठी.

4 वर्षे (सेकेंडरी): इयत्ता 9-12 साठी, ज्यात विषय निवडण्याचे स्वातंत्र्य आहे.

३. मातृभाषा आणि बहु-भाषेला प्रोत्साहन:

धोरण इयत्ता 5 पर्यंत, आणि शक्य असल्यास इयत्ता 8 पर्यंत, शिक्षणाचे माध्यम मातृभाषा किंवा प्रादेशिक भाषा असावे असा प्रस्ताव देते. 🗣�

यामुळे विद्यार्थ्यांचे आकलन सुधारण्यास मदत होईल.

आव्हान: विविध राज्यांमध्ये मातृभाषेत दर्जेदार शिक्षण साहित्य आणि प्रशिक्षित शिक्षकांची कमतरता.

४. व्यावसायिक शिक्षण आणि कौशल्य विकास:

इयत्ता 6 पासूनच विद्यार्थ्यांना व्यावसायिक शिक्षणाशी (Vocational Education) जोडले जाईल. 🛠�

याचा उद्देश विद्यार्थ्यांना रोजगारासाठी तयार करणे आहे.

आव्हान: पुरेसे कार्यशाळा, उपकरणे आणि उद्योग-शिक्षण भागीदारीची कमतरता.

५. शिक्षकांची भूमिका आणि प्रशिक्षण:

शिक्षकांची भरती, प्रशिक्षण आणि त्यांच्या व्यावसायिक विकासावर भर देण्यात आला आहे. 🧑�🏫

शिक्षक पात्रता चाचणी (TET) ची व्याप्ती वाढवली जाईल.

आव्हान: ग्रामीण भागात योग्य शिक्षकांना आकर्षित करणे आणि त्यांचे वेतन वाढवणे.

६. मूल्यमापनात सुधारणा:

घोकंपट्टीऐवजी, मूल्यमापन प्रणाली विद्यार्थ्यांच्या आकलन, सर्जनशीलता आणि महत्त्वपूर्ण विचार कौशल्यांवर केंद्रित केली जाईल.

बोर्ड परीक्षांचे महत्त्व कमी केले जाईल आणि त्यांना अधिक लवचिक बनवले जाईल.

आव्हान: मूल्यमापनाच्या नवीन पद्धती विकसित करण्यासाठी आणि लागू करण्यासाठी आवश्यक पायाभूत सुविधांची कमतरता.

७. तंत्रज्ञानाचा वापर:

धोरणात शिक्षणात तंत्रज्ञानाच्या वापराला प्रोत्साहन देण्याची चर्चा आहे.

डिजिटल शिक्षण आणि ऑनलाइन शिक्षण यावर भर देण्यात आला आहे. 💻

आव्हान: इंटरनेट कनेक्टिव्हिटी आणि डिजिटल साक्षरतेची कमतरता, विशेषतः ग्रामीण भागात.

८. उच्च शिक्षणात बदल:

उच्च शिक्षणात, विद्यार्थ्यांना आपल्या आवडीचे विषय निवडण्याचे स्वातंत्र्य मिळेल.

मल्टिपल एंट्री आणि एक्झिटची सुविधा देण्यात आली आहे.

आव्हान: उच्च शिक्षण संस्थांमध्ये पुरेसे प्राध्यापक आणि बहु-विषयक कार्यक्रमांची स्थापना करणे.

९. निधी पुरवठा:

धोरणाचे लक्ष्य शिक्षणावर GDP च्या 6% खर्च करणे आहे, जे सध्याच्या खर्चापेक्षा खूप जास्त आहे. 💰

आव्हान: आवश्यक निधी गोळा करणे आणि त्याचा प्रभावी वापर सुनिश्चित करणे.

१०. अंमलबजावणीची आव्हाने:

पायाभूत सुविधा: नवीन रचनेसाठी वर्ग, प्रयोगशाळा आणि खेळाच्या मैदानांची आवश्यकता असेल. 🏟�

जन जागरूकता: पालक, विद्यार्थी आणि शिक्षकांमध्ये NEP बद्दल जागरूकता वाढवणे.

राजकीय इच्छाशक्ती: केंद्र आणि राज्य सरकारांमध्ये समन्वय स्थापित करणे.

इमोजी सारांश: 🧠👦👧🗣�🛠�🧑�🏫💻💰🏟�

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-15.09.2025-सोमवार.
===========================================