संत सेना महाराज-पुण्यभूमी गंगातीरी। धरी अवतार त्रिपुरारी-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

अभंग २: "तो हा निवृत्तीनाथ निर्धारी। स्मरता तरती नरनारी ॥ सेना म्हणे श्रीशंकरी। ऐसे निर्धारी सांगितले॥ ४ ॥"

अर्थ:
हा अभंग निवृत्तीनाथांच्या स्मरणाने मिळणाऱ्या मोक्ष आणि मुक्तीचे महत्त्व स्पष्ट करतो.

सखोल विवेचन:

"तो हा निवृत्तीनाथ निर्धारी।"

हा चरण पहिल्या अभंगातील वर्णनाला पुढे घेऊन जातो. 'तो हा निवृत्तीनाथ' म्हणजे, जो भगवान शंकराचा अवतार आहे, ज्याने पवित्र भूमीवर जन्म घेतला आहे, असे निवृत्तीनाथ.

"स्मरता तरती नरनारी।"

हा चरण निवृत्तीनाथांच्या नावाचे स्मरण करण्याचे महत्त्व सांगतो. 'स्मरता' म्हणजे नामस्मरण करणे किंवा त्यांच्याबद्दल विचार करणे. 'तरती' म्हणजे संसारसागरातून मुक्त होणे, मोक्ष मिळवणे. म्हणजेच, निवृत्तीनाथांचे नामस्मरण केल्याने सामान्य माणसांनाही मुक्ती मिळते. हे नामस्मरणाचे सामर्थ्य दर्शवते.

"सेना म्हणे श्रीशंकरी।"

या चरणात, संत सेना महाराज सांगतात की, हे सर्व ज्ञान त्यांना भगवान शंकरांच्या कृपेने प्राप्त झाले आहे. 'श्रीशंकरी' म्हणजे भगवान शंकर किंवा त्यांचे रूप. हे दर्शवते की सेना महाराज हे ज्ञान स्वतःच्या बुद्धीने सांगत नसून, ते त्यांना प्रत्यक्ष ईश्वराकडून प्राप्त झाले आहे.

"ऐसे निर्धारी सांगितले।"

हा अंतिम चरण आहे, जो या अभंगांच्या संदेशाची सत्यता आणि निश्चितता दर्शवतो. 'निर्धारी सांगितले' याचा अर्थ, हे निश्चित आणि सत्य आहे. यावर कोणाही शंका घेण्याचे कारण नाही.

उदाहरण:
ज्याप्रमाणे 'राम नाम' स्मरणाने अनेक लोकांना मुक्ती मिळाली, त्याचप्रमाणे निवृत्तीनाथांचे स्मरण हे मोक्षाचे एक सोपे आणि निश्चित साधन आहे.

समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion)
या दोन्ही अभंगांतून संत सेना महाराज निवृत्तीनाथांचे आध्यात्मिक माहात्म्य स्पष्ट करतात. ते निवृत्तीनाथांना केवळ एक महान संत मानत नाहीत, तर त्यांना साक्षात शिव-अवतार मानतात. या अभंगांचा मुख्य संदेश असा आहे की, निवृत्तीनाथांचे जन्मस्थान आणि त्यांचे नाव हे दोन्ही अत्यंत पवित्र आहेत आणि त्यांच्या नामस्मरणाने मनुष्य जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून मुक्त होऊ शकतो. हे अभंग वारकरी संप्रदायातील गुरु-परंपरेचे महत्त्व, विशेषतः निवृत्तीनाथांचे स्थान, अधोरेखित करतात. या अभंगांमध्ये भक्ती, वैराग्य आणि आध्यात्मिक साधनेची जोड आहे, ज्यामुळे ते अधिक प्रभावशाली वाटतात.

(सेना अ० क्र० ११२)

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-16.09.2025-मंगळवार.
===========================================