श्रीमद्भगवद्गीता- अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक-२२:- वासांसि जीर्णानि यथा विहाय-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक-२२:-

वासांसि जीर्णानि यथा विहाय
नवानि गृह्णाति नरोऽपराणि ।
तथा शरीराणि विहाय जीर्णा-
न्यन्यानि संयाति नवानि देही ॥

श्रीमद्भगवद्गीता
अध्याय २: सांख्ययोग
श्लोक २२:

वासांसि जीर्णानि यथा विहाय
नवानि गृह्णाति नरोऽपराणि ।
तथा शरीराणि विहाय जीर्णा-
न्यन्यानि संयाति नवानि देही ॥

🔷 श्लोकाचा अर्थ (SHLOK ARTH):

जसा मनुष्य जीर्ण (फाटलेले/जुने) कपडे टाकून नवे कपडे अंगावर घालतो,
तसाच आत्मा हे जुने शरीर सोडून नवीन शरीर धारण करतो.

🔷 श्लोकाचा सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):

हा श्लोक आत्म्याच्या नित्यत्वाचे, अमरत्वाचे आणि शरीराच्या नाशशीलतेचे अत्यंत सुंदर रूपक वापरून वर्णन करतो. श्रीकृष्ण अर्जुनाला सांगत आहेत की आत्मा कधीच मरण पावत नाही. मृत्यू हा केवळ शरीराचा असतो, आत्म्याचा नव्हे.

माणूस जसा फाटलेले कपडे बदलतो आणि नवीन घालतो, तसाच आत्मा जुने, जीर्ण शरीर सोडून दुसरे नवीन शरीर धारण करतो. हे शरीर म्हणजे आत्म्याचे केवळ एक "आवरण" आहे.

म्हणून मृत्यू म्हणजे शेवट नव्हे, तर एका प्रवासाची नवीन सुरुवात आहे. आत्मा हा न जन्मतो, न मरतो; तो फक्त एका शरीरातून दुसऱ्या शरीरात प्रवास करतो.

🔷 विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan):
🔸 १. आत्म्याचे स्वरूप:

श्रीकृष्ण आत्म्याचे एक अत्यंत महत्त्वाचे वैशिष्ट्य येथे स्पष्ट करतात – त्याचे नित्यत्व (शाश्वत असणे). आत्मा अजर, अमर, अविनाशी आहे. हे शरीर जरी मृत्युमुखी पडत असले, तरी आत्मा नष्ट होत नाही.

🔸 २. शरीराचे स्वरूप:

हे शरीर जड (स्थूल) असून नाशवंत आहे. त्याची उपमा जीर्ण वासांनांशी (फाटलेल्या कपड्यांशी) केली आहे. कपडे जसे माणूस बदलतो, तसे शरीर आत्मा बदलतो.

🔸 ३. पुनर्जन्माची संकल्पना:

ह्या श्लोकात पुनर्जन्माची (reincarnation) स्पष्ट कल्पना मांडलेली आहे. आत्मा एका देहाचा त्याग करून दुसऱ्या देहात प्रवेश करतो. कर्मानुसार त्याला योग्य देह प्राप्त होतो.

🔷 उदाहरण (Udaharan):

उदा. एक व्यक्ती जेव्हा आपले कपडे फाटलेले किंवा मळलेले असतील तर ते टाकून स्वच्छ, नवीन कपडे घालतो. तो माणूस बदलत नाही, फक्त कपडे बदलतो.

तसेच आत्मा, जो खरं तर व्यक्तीचा खरा "स्वरूप" आहे, तो बदलत नाही. तो केवळ शरीर बदलतो.

🔷 आरंभ (Arambh):

श्रीमद्भगवद्गीतेचा दुसरा अध्याय "सांख्ययोग" म्हणून ओळखला जातो. यात श्रीकृष्ण अर्जुनाला आत्मा, शरीर, कर्तव्य आणि मृत्युचे खरे स्वरूप समजावून सांगत आहेत. अर्जुन युद्धाच्या मैदानात शोकाकुल होतो, तेव्हा श्रीकृष्ण त्याला आत्म्याच्या अमरत्वाची जाणीव करून देतात.

🔷 समारोप (Samarop):

शरीर हे नश्वर आहे पण आत्मा नित्य आहे. म्हणून कोणत्याही शरीराच्या मृत्यूवर शोक करणे ही अज्ञानाची लक्षणे आहेत. आत्मा कोणत्याही जन्म-मरणाच्या पलिकडचा आहे. आत्मा केवळ एक शरीर सोडतो आणि दुसरे धारण करतो.

🔷 निष्कर्ष (Nishkarsha):

शरीर बदलते, आत्मा बदलत नाही. मृत्यू हे शेवट नसून आत्म्याच्या प्रवासातील एक टप्पा आहे. त्यामुळे शोक टाळून आपले कर्म करणे हेच बुद्धिमानीचे लक्षण आहे – हेच श्रीकृष्ण अर्जुनाला शिकवतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-17.09.2025-बुधवार.
===========================================