संत सेना महाराज-शुतलो होतो मोह आशा। स्मरता पावली नाशा-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

हे ठिकाण कैलासपर्वतापेक्षा पवित्र आहे. कारण येथे सर्व स्त्री-पुरुष निवृत्तीनाथांच्या स्मरणाने आपला उद्धार करून घेतात. सेनाजी सांगतात निवृत्तीनाथांचे स्मरण करतात, मनातले सारे संभ्रम दूर झाले. इतकेच नव्हे तर

"शुतलो होतो मोह आशा।

स्मरता पावली नाशा"

अभंगाचा आरंभ
संत सेना महाराजांचा हा अभंग एका गहन आध्यात्मिक सत्याचा शोध घेतो. मानवी जीवनात येणाऱ्या आशा, आकांक्षा आणि मोहांच्या क्षणिक स्वरूपावर तो प्रकाश टाकतो. जीवनात आपल्याला अनेक गोष्टींची आस लागते, पण त्या गोष्टी शेवटी आपल्याला दुःखच देतात, हाच या अभंगाचा मूळ गाभा आहे.

अभंगाचे विवेचन
१. "शुतलो होतो मोह आशा"

या ओळीत 'शुतलो होतो' म्हणजे "मी गुंतलो होतो" किंवा "मी गुरफटलो होतो" असा अर्थ होतो. संत सेना महाराज सांगतात की, ते यापूर्वी मोह आणि आशेच्या जाळ्यात पूर्णपणे अडकले होते. 'मोह' म्हणजे एखाद्या वस्तूबद्दल किंवा व्यक्तीबद्दल असलेली आसक्ती, जी आपल्याला सत्य पाहण्यापासून रोखते. 'आशा' म्हणजे भविष्यात काहीतरी चांगले घडेल अशी अपेक्षा, जी अनेकदा पूर्ण न झाल्याने निराशेचे कारण बनते.

या ओळीत संत सेना महाराज आपल्या भूतकाळातील अनुभवांचे वर्णन करतात. त्यांनी अनेक गोष्टींची इच्छा केली होती- धन, संपत्ती, मान-सन्मान आणि भौतिक सुख. या सर्व गोष्टींच्या मागे धावताना, ते त्यांच्या खऱ्या स्वरूपापासून दूर गेले होते. हा मोह आणि ही आशा त्यांना एका मायावी जगात घेऊन गेली होती, जिथे सर्व काही क्षणिक आणि अशाश्वत होते.

उदाहरण: एखादा व्यक्ती मोठ्या पदाची आणि पैशाची आशा बाळगतो. या आशेपोटी तो दिवस-रात्र काम करतो, कुटुंबाला वेळ देत नाही आणि स्वतःचे सुख गमावतो. जेव्हा त्याला ते पद मिळते, तेव्हा त्याला कळते की त्यातून मिळणारे समाधान तात्पुरते आहे. हेच मोह आणि आशेचे उदाहरण आहे.

२. "स्मरता पावली नाशा"

'स्मरता' म्हणजे "आठवण" किंवा "स्मरण". संत सेना महाराज म्हणतात की, जेव्हा त्यांनी या मोहाचा आणि आशेचा त्याग केला आणि त्याचे खरे स्वरूप आठवले, तेव्हा ते सर्व नाश पावले. 'नाशा' म्हणजे "नाश" किंवा "अंत". याचा अर्थ असा नाही की त्या गोष्टी भौतिकरित्या नष्ट झाल्या, तर त्यांचा मनावर असलेला प्रभाव, त्यांची पकड आणि त्यातून मिळणारे काल्पनिक सुख पूर्णपणे नाहीसे झाले.

जेव्हा एखादा व्यक्ती आपल्या आसक्तीवर आणि मोहावर चिंतन करतो, तेव्हा त्याला कळते की या सर्व गोष्टी क्षणभंगुर आहेत. हा साक्षात्कार झाल्यानंतर, त्या गोष्टींचे महत्त्व त्याच्या जीवनातून कमी होते. संत सेना महाराजांना हाच साक्षात्कार झाला. त्यांना कळले की खऱ्या शांतीचा आणि आनंदाचा मार्ग बाह्य गोष्टींमध्ये नाही, तर तो अंतर्मुख होऊन स्वतःमध्ये आहे.

उदाहरण: एखादा व्यक्ती अनेक वर्षांपासून एखादी महागडी वस्तू विकत घेण्याचे स्वप्न पाहतो. जेव्हा तो ती वस्तू विकत घेतो, तेव्हा त्याला सुरुवातीला आनंद होतो, पण काही दिवसांनी त्याचे आकर्षण संपते. त्याला कळते की यातून मिळणारा आनंद तात्पुरता होता. या अनुभवाने त्याला वस्तूंच्या मोहाचा नाश जाणवतो.

समारोप आणि निष्कर्ष
संत सेना महाराजांच्या या अभंगातून आपल्याला एक मोठा आणि महत्त्वाचा संदेश मिळतो. मोह आणि आशा या दोन गोष्टी आपल्याला जीवनात अनेकदा फसवतात. त्या आपल्याला बाह्य सुखाच्या मागे धावायला लावतात आणि खऱ्या आनंदापासून दूर ठेवतात. पण जेव्हा आपण या गोष्टींचे खरे स्वरूप समजून घेतो, तेव्हा त्यांचा आपल्या मनावरचा प्रभाव पूर्णपणे संपतो.

हा अभंग आपल्याला शिकवतो की खऱ्या सुखाचा शोध बाह्य जगात नाही, तर तो आपल्या आतमध्ये आहे. भौतिक गोष्टी मिळवण्यासाठी धावण्याऐवजी, आत्मचिंतन आणि अध्यात्माकडे वळणे जास्त महत्त्वाचे आहे. जेव्हा आपण मोहाचा त्याग करतो, तेव्हाच आपल्याला खरी शांती आणि मुक्ती मिळते. संत सेना महाराजांनी याच मार्गाचे अनुसरण केले आणि त्यामुळे ते त्यांच्या अभंगातून हा महान विचार आपल्यापर्यंत पोहोचवू शकले.

असे आदराने त्याचे महत्व सांगतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-17.09.2025-बुधवार.
===========================================