मकबूल फिदा हुसेन: आधुनिक भारतीय चित्रकलेचा अनमोल ठेवा-१७ सप्टेंबर १९१५-1-❤️💙💛

[Atul Kaviraje]

मकबूल फिदा हुसेन (एम.एफ. Husain)   १७ सप्टेंबर १९१५   आधुनिक भारतीय चित्रकलेचे प्रसिद्ध चित्रकार

मकबूल फिदा हुसेन: आधुनिक भारतीय चित्रकलेचा अनमोल ठेवा-

आज १७ सप्टेंबर रोजी, आधुनिक भारतीय चित्रकलेचे अग्रदूत, मकबूल फिदा हुसेन (एम.एफ. हुसेन) यांच्या जयंतीनिमित्त आपण त्यांच्या अजोड व्यक्तिमत्त्वाला आणि अतुलनीय कलाकृतींना आदरांजली वाहूया. भारतीय कलेच्या इतिहासात मैलाचा दगड ठरलेल्या या महान कलाकाराचे जीवन, कला आणि वारसा समजून घेण्यासाठी हा लेख समर्पित आहे.

१. परिचय (Introduction) 🌟
मकबूल फिदा हुसेन, ज्यांना जगभरात 'एम.एफ. हुसेन' या नावाने ओळखले जाते, हे भारतीय आधुनिक चित्रकलेतील सर्वात महत्त्वाच्या आणि प्रभावशाली कलाकारांपैकी एक होते. त्यांचा जन्म १७ सप्टेंबर १९१५ रोजी महाराष्ट्रातील पंढरपूर येथे झाला. त्यांच्या चित्रांतून त्यांनी भारतीय संस्कृती, परंपरा, धर्म आणि समाजाचे विविध पैलू अत्यंत प्रभावीपणे मांडले. त्यांची कला केवळ भारतापुरती मर्यादित नसून, त्यांनी आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही भारतीय कलेला एक वेगळी ओळख मिळवून दिली. त्यांच्या धाडसी शैलीने आणि ज्वलंत रंगांच्या वापरामुळे ते नेहमीच चर्चेत राहिले.

जन्मतारीख: १७ सप्टेंबर १९१५

जन्मस्थान: पंढरपूर, महाराष्ट्र

ओळख: आधुनिक भारतीय चित्रकलेचे प्रसिद्ध चित्रकार

वैशिष्ट्य: भारतीय विषय आणि आधुनिक शैलीचा संगम

२. बालपण आणि सुरुवातीचे जीवन (Childhood and Early Life) 🛤�
हुसेन यांचे बालपण अत्यंत खडतर परिस्थितीत गेले. त्यांच्या आईचे निधन ते दीड वर्षांचे असताना झाले. त्यांच्या वडिलांनी त्यांना सुरुवातीला बडोदा येथे वाढवले. त्यांचे शिक्षण इंदौर येथे झाले. लहानपणापासूनच त्यांना चित्रांची आवड होती आणि ते भिंतींवर, फरशीवर चित्रे काढत असत. त्यांचे सुरुवातीचे जीवन गरिबी आणि संघर्षपूर्ण होते. त्यांनी मुंबईत येऊन पोस्टर पेंटर म्हणून काम केले, खेळण्या बनवल्या आणि सिनेमाचे बिलबोर्ड रंगवले. या काळात त्यांनी जीवनाचा खूप जवळून अनुभव घेतला, ज्याचा त्यांच्या पुढील कलाकृतींवर मोठा प्रभाव पडला.

आईचे निधन: दीड वर्षांचे असताना

शिक्षण: इंदौर येथे

सुरुवातीचा संघर्ष: पोस्टर पेंटर, खेळणी बनवणे, सिनेमाचे बिलबोर्ड रंगवणे.

प्रारंभिक प्रभाव: मुंबईतील जनजीवन, सामान्य लोकांचे चित्रण.

३. कला शिक्षणाची सुरुवात (Beginning of Art Education) 🎨
हुसेन यांना औपचारिक कला शिक्षणासाठी मुंबईतील सुप्रसिद्ध सर जे.जे. स्कूल ऑफ आर्ट्समध्ये प्रवेश मिळाला. तथापि, त्यांचा कल पारंपरिक शिक्षण पद्धतीपेक्षा स्वतःच्या अनुभवातून शिकण्याकडे अधिक होता. त्यांनी अनेकदा कला प्रदर्शनांना भेटी दिल्या, जिथे त्यांना पाश्चात्त्य आणि भारतीय कलाकारांच्या कार्याची ओळख झाली. या काळात, त्यांनी भारतीय पौराणिक कथा, ग्रामीण जीवन आणि भारतीय इतिहासातील घटनांवर आधारित चित्रे काढण्यास सुरुवात केली.

शिक्षण: सर जे.जे. स्कूल ऑफ आर्ट्स, मुंबई (औपचारिक)

आत्म-शिक्षण: प्रदर्शनांना भेटी, विविध कलाशैलींचा अभ्यास.

सुरुवातीचे विषय: भारतीय पौराणिक कथा, ग्रामीण जीवन.

४. प्रगतीशील कलाकार गट (Progressive Artists' Group - PAG) 🤝
१९४७ मध्ये भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, भारतीय कलेत नवीन विचार आणि अभिव्यक्तीची गरज भासू लागली. याच काळात १९४७ मध्ये एम.एफ. हुसेन यांनी एफ.एन. सूझा, एस.एच. रझा, के.एच. आरा, एच.ए. गडगे आणि एस.के. बाक्रे यांच्यासोबत 'प्रोग्रेसिव्ह आर्टिस्ट्स ग्रुप' (PAG) ची स्थापना केली. या गटाचा उद्देश भारतीय कलेला पाश्चात्त्य प्रभावापासून मुक्त करून एक नवीन, आधुनिक आणि भारतीय ओळख देणे हा होता. हुसेन हे या गटाचे एक प्रमुख सदस्य होते आणि त्यांच्या चित्रांनी या चळवळीला नवी दिशा दिली.

स्थापना: १९४७

संस्थापक सदस्य: एफ.एन. सूझा, एस.एच. रझा, के.एच. आरा, एच.ए. गडगे, एस.के. बाक्रे.

उद्दिष्ट: भारतीय कलेला आधुनिक रूप देणे, पाश्चात्त्य प्रभावापासून स्वातंत्र्य.

हुसेन यांचे योगदान: गटाचे प्रमुख सदस्य, कलेला नवीन दिशा.

५. हुसेन यांच्या चित्रांची वैशिष्ट्ये (Characteristics of Husain's Paintings) ✨
हुसेन यांच्या चित्रांची काही विशिष्ट वैशिष्ट्ये होती:

विषय वैविध्य: त्यांनी भारतीय पौराणिक कथा (महाभारत, रामायण), धार्मिक व्यक्तिमत्त्वे (दुर्गा, गणेश), राजकीय नेते (इंदिरा गांधी), बॉलीवूड अभिनेत्री (माधुरी दीक्षित), घोडे आणि सामान्य माणसाचे जीवन अशा अनेक विषयांवर चित्रे काढली. 🐎

धाडसी रंगांचा वापर: त्यांची चित्रे नेहमीच तेजस्वी आणि आकर्षक रंगांनी भरलेली असत. ते रंगांचा वापर भावनिक अभिव्यक्तीसाठी करत असत. ❤️💙💛

क्यूबिस्ट शैलीचा प्रभाव: पिकासोच्या क्यूबिस्ट शैलीचा त्यांच्यावर प्रभाव होता, पण त्यांनी तिला स्वतःचा भारतीय स्पर्श दिला.

अखंडित रेषा (Flowing Lines): त्यांच्या चित्रांमधील रेषा प्रवाही आणि गतिमान असत, ज्यामुळे चित्रांना एक वेगळी ऊर्जा मिळत असे.

कथाकथन (Storytelling): प्रत्येक चित्रातून ते एक कथा सांगण्याचा प्रयत्न करत असत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-17.09.2025-बुधवार.
===========================================