श्रीमद्भगवद्गीता-अध्याय २:--श्लोक-२३:- नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावकः-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक-२३:-

नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावकः ।
न चैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुतः ॥

श्रीमद्भगवद्गीता – अध्याय २: सांख्ययोग
श्लोक २३:
"नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावकः।
न चैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुतः॥"

🌺 श्लोकाचा अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth):

"शस्त्रे आत्म्याला छेदू शकत नाहीत; अग्नी त्याला जाळू शकत नाही; पाणी त्याला ओलवू शकत नाही आणि वारा त्याला सुकवू शकत नाही."

📖 सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):

या श्लोकात भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला आत्म्याचे अविनाशी स्वरूप समजावून सांगत आहेत. आत्मा हा शरीराशी बंधित नसतो, त्यामुळे त्यावर भौतिक जगातील कोणतेही साधन प्रभाव टाकू शकत नाही.
शस्त्र, अग्नी, पाणी, वारा – हे सगळे भौतिक तत्त्वांशी संबंधित आहेत, पण आत्मा हा परम तत्त्व आहे – अजन्मा, अविनाशी, अजर, अमर आणि अव्यय.

🔍 विस्तृत विवेचन (Vistrut ani Pradirgh Vivechan):

या श्लोकात चार प्रमुख गोष्टींचा उल्लेख आहे:

"नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि" –
शस्त्रे आत्म्याला छेदू शकत नाहीत, याचा अर्थ असा की आत्मा हा शरीरापेक्षा सूक्ष्म आणि अमूर्त आहे. कोणत्याही बाह्य हिंसेचा त्याच्यावर परिणाम होत नाही.

"नैनं दहति पावकः" –
अग्नीही त्याला जाळू शकत नाही. अग्नी हे शुद्ध करणारे तत्त्व असले, तरी आत्मा हा आधीच शुद्ध, निर्मळ आणि निरंतर आहे.

"न चैनं क्लेदयन्त्यापो" –
पाणीही त्याला ओलवू शकत नाही. ओलसरपणा किंवा भावनिक अस्थैर्य हे शरीर/मनाच्या पातळीवर आहे. आत्मा भावनांच्या पलीकडे असतो.

"न शोषयति मारुतः" –
वारा त्याला सुकवू शकत नाही, म्हणजेच कोणताही परिवर्तनशील घटक आत्म्यावर परिणाम करू शकत नाही.

🎯 या श्लोकाचा मुख्य उद्देश:

अर्जुन युद्धात स्वजांवर शस्त्र उगारण्याच्या विचाराने अस्वस्थ झाला आहे.

श्रीकृष्ण त्याला सांगत आहेत की, "तु शरीर नष्ट करतोस, आत्मा नाही."

म्हणून तू कर्तव्यनिष्ठ रहा, भावनिक गुंतवणूक टाळ.

🪔 उदाहरणांसह स्पष्टता (Udaharanasahit Spashtata):

उदाहरण १:
सूर्यप्रकाश जर गंद्या पाण्यावर पडला, तरी तो स्वतः गंदा होत नाही.
तसाच आत्मा, शरीररूपी पिंजर्‍यात असला तरी, त्याचा गंध किंवा दोष लागू शकत नाही.

उदाहरण २:
आकाशाला कोणत्याही वस्तूने भेदता येत नाही, कारण ते सर्व व्यापी आहे.
आत्मा देखील व्यापक, अचल आणि अभेद्य आहे.

🧘 नैतिक आणि आध्यात्मिक निष्कर्ष (Naitik aani Adhyatmik Nishkarsha):

आत्मा अमर आहे – त्यामुळे मृत्यू म्हणजे आत्म्याचा अंत नाही.

आपण फक्त शरीर नष्ट करतो, आत्मा कायम असतो.

हे समजून घेतल्यावर, जीवनातील भीती, दुःख, मृत्यू यांच्यावर मात करता येते.

आत्म्याचे स्वरूप ओळखल्यावर माणूस कर्तव्यकठोर, निर्भय आणि आत्मनिष्ठ बनतो.

🧾 समारोप (Samarop):

या श्लोकात आत्म्याचे निर्दोष, अपरिवर्तनीय व अविनाशी स्वरूप स्पष्ट केले आहे. भगवंत अर्जुनाला हे पटवून देत आहेत की तो केवळ शरीर नष्ट करतो, आत्मा नाही.
हा आत्मा कधीच निर्माण झालेला नाही आणि कधीच नष्ट होणार नाही. म्हणून, आपल्या कर्तव्यावर लक्ष केंद्रित करा आणि आत्म्याच्या अजरतेवर विश्वास ठेवा.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.09.2025-गुरुवार.
===========================================