बी. व्ही. कारंथ-१९ सप्टेंबर १९२९-फिल्म व रंगभूमी दिग्दर्शक-1-🎭🎬🎶🎵🎻🥁

[Atul Kaviraje]

बी. व्ही. कारंथ   १९ सप्टेंबर १९२९   फिल्म व रंगभूमी दिग्दर्शक, संगीतकार (कन्नड व हिंदी)

बी. व्ही. कारंथ: भारतीय कला जगताचे एक तेजस्वी रत्न (१९ सप्टेंबर १९२९)-

परिचय (Introduction) 🎭🎬🎶

भारतीय कला जगतात काही व्यक्तिमत्त्वे अशी असतात, ज्यांचा प्रभाव अनेक पिढ्यांवर आणि कला प्रकारांवर दिसून येतो. बी. व्ही. कारंथ, म्हणजेच बूडीगेरे विश्वेश्वरय्या कारंथ, हे अशाच एका अष्टपैलू प्रतिभेचे धनी होते. त्यांचा जन्म १९ सप्टेंबर १९२९ रोजी कर्नाटकातील मंड्या जिल्ह्यातील भामशेट्टी गावात झाला. ते केवळ एक उत्कृष्ट फिल्म व रंगभूमी दिग्दर्शक नव्हते, तर एक प्रतिभावान संगीतकार देखील होते, ज्यांनी कन्नड आणि हिंदी कलाक्षेत्रात आपले अमूल्य योगदान दिले. त्यांच्या कार्याने भारतीय रंगभूमीला आणि समांतर चित्रपटाला एक नवी दिशा दिली. त्यांचे कार्य पारंपरिक भारतीय कला प्रकारांना आधुनिक अभिव्यक्तीसोबत जोडून एक अनोखा साठा निर्माण करणारे होते. त्यांच्या स्मृतीदिनी आपण त्यांच्या अलौकिक कार्याला आदराने स्मरण करूया. 🙏🌟

१. ऐतिहासिक महत्त्व (Historical Significance) 📜⏳

बी. व्ही. कारंथ यांचे भारतीय कला इतिहासातील स्थान अनमोल आहे. त्यांनी भारतीय रंगभूमीला, विशेषतः कन्नड रंगभूमीला, एका नव्या युगात आणले. १९७० च्या दशकात त्यांनी राष्ट्रीय नाट्य विद्यालयात (National School of Drama - NSD) आपले शिक्षण पूर्ण केले आणि त्यानंतर तेथेच प्राध्यापक म्हणूनही काम केले. NSD च्या माध्यमातून त्यांनी अनेक नवीन कलाकारांना घडवले. १९८० च्या दशकात त्यांनी म्हैसूर येथे रंगायण (Rangayana) या प्रसिद्ध नाट्य संस्थेची स्थापना केली, जी आजही कर्नाटकची एक महत्त्वाची सांस्कृतिक संस्था आहे. 🏛� रंगायणाच्या स्थापनेमुळे कन्नड रंगभूमीला एक स्थिर आणि प्रयोगशील व्यासपीठ मिळाले, जिथे पारंपरिक आणि आधुनिक नाटकांचा संगम झाला. या संस्थेने अनेक प्रतिभावान कलाकारांना आणि तंत्रज्ञांना प्रेरणा दिली. त्यांनी समांतर सिनेमा चळवळीतही महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली, ज्यात सामाजिक वास्तवाचे चित्रण कलेच्या माध्यमातून केले जात होते.

राष्ट्रीय नाट्य विद्यालयातील भूमिका: NSD मधून प्रशिक्षण घेऊन आणि नंतर शिकवून त्यांनी आधुनिक भारतीय रंगभूमीचा पाया रचला.

रंगायणाची स्थापना: म्हैसूरमधील रंगायण ही त्यांची दूरदृष्टी होती, ज्यामुळे कन्नड रंगभूमीला बळकटी मिळाली.

समांतर सिनेमा: व्यावसायिक चित्रपटांपासून वेगळे, सामाजिक संदेश देणारे चित्रपट त्यांनी दिग्दर्शित केले, ज्यामुळे गंभीर सिनेमाला प्रोत्साहन मिळाले.

२. चित्रपट आणि रंगभूमीतील योगदान (Contribution to Film and Theatre) 🎥🎭

कारंथ यांच्या प्रतिभेचा विस्तार चित्रपट आणि रंगभूमी दोन्ही क्षेत्रांत होता. त्यांच्या कार्यामुळे दोन्ही माध्यमांना एक वेगळी ओळख मिळाली.

रंगभूमी:

प्रयोगशीलता: त्यांनी पारंपरिक लोककला आणि आधुनिक नाट्यतंत्राचा अद्भुत मिलाफ साधला. त्यांच्या नाटकांमध्ये लोकसंगीताचा, नृत्याचा आणि कथानकाचा अप्रतिम वापर असे.

दिग्दर्शन: त्यांनी अनेक गाजलेल्या नाटकांचे दिग्दर्शन केले, जसे की 'हयवदन' (Hayavadana) आणि 'जोकुमारस्वामी' (Jokumaraswamy). या नाटकांनी प्रेक्षकांना विचार करण्यास प्रवृत्त केले आणि त्यांना खूप दाद मिळाली. 👏

नाट्य शिक्षण: NSD आणि रंगायणामुळे त्यांनी अनेक कलाकारांना मार्गदर्शन केले, ज्यामुळे भारतीय रंगभूमीला एक मजबूत कलाकार वर्ग मिळाला.

चित्रपट:

कन्नड सिनेमा: त्यांनी कन्नडमध्ये 'चोमन दुडी' (Chomana Dudi - 1975) आणि 'कुद्रे मोटे' (Kudre Motte - 1977) यांसारख्या समीक्षकांनी प्रशंसलेल्या चित्रपटांचे दिग्दर्शन केले. 'चोमन दुडी'ला सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाचा राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला. 🏆

हिंदी सिनेमा: हिंदीमध्ये त्यांनी 'उत्सव' (Utsav - 1984) या ऐतिहासिक चित्रपटाचे दिग्दर्शन केले, ज्यात शशी कपूर, रेखा आणि शेखर सुमन यांसारख्या कलाकारांनी काम केले. हा चित्रपट मृच्छकटिकम या संस्कृत नाटकावर आधारित होता.

चित्रपटांचे विषय: त्यांचे चित्रपट अनेकदा सामाजिक असमानता, मानवी संबंध आणि ग्रामीण जीवनाचे वास्तववादी चित्रण करत असत.

३. संगीत दिग्दर्शन (Music Direction) 🎵🎻🥁

कारंथ हे केवळ दिग्दर्शक नव्हते, तर एक प्रतिभावान संगीतकारही होते. त्यांची संगीताची जाण विलक्षण होती.

अनोखी शैली: त्यांनी पारंपरिक भारतीय संगीत, लोकसंगीत आणि पाश्चात्त्य संगीत यांचा अनोखा संगम आपल्या संगीत दिग्दर्शनात केला.

नाट्यसंगीत: त्यांच्या नाटकांमध्ये संगीताचा वापर कथानकाला अधिक प्रभावी बनवण्यासाठी केला जात असे. संगीत हे केवळ पार्श्वसंगीत नसून, नाटकाचा एक अविभाज्य भाग होते. 🎶

चित्रपट संगीत: त्यांनी अनेक चित्रपटांना संगीत दिले, ज्यामुळे चित्रपटांची कथा अधिक सखोल आणि भावनिक झाली. त्यांचे संगीत सहज लक्षात राहणारे आणि श्रवणीय असे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-19.09.2025-शुक्रवार.
===========================================