घटस्थापना: भक्ती आणि श्रद्धेचा उत्सव-🙏🕉️🏺🥥🌿✨🎁💖

[Atul Kaviraje]

घटस्थापना-

घटस्थापना: भक्ती आणि श्रद्धेचा उत्सव-

घटस्थापना हा नवरात्रीच्या नऊ दिवसांच्या उत्सवातील एक महत्त्वाचा विधी आहे. हे शक्तीची देवी, माता दुर्गा यांना आवाहन करून आपल्या घरात त्यांचे स्वागत करण्याचे प्रतीक आहे. या दिवशी, भक्त पूर्ण श्रद्धा आणि भक्तीने पूजा-अर्चा करतात जेणेकरून त्यांना देवीचा आशीर्वाद मिळू शकेल.

१. घटस्थापनेचे महत्त्व
घटस्थापना, ज्याला कलश स्थापना असेही म्हणतात, नवरात्रीच्या पहिल्या दिवशी केली जाते. ही एक पवित्र प्रक्रिया आहे जी माता दुर्गेच्या स्वागताचे प्रतीक आहे. असे मानले जाते की या कलशामध्ये सर्व देवी-देवतांचा वास असतो, ज्यामुळे पूजा यशस्वी होते. हा उत्सवाच्या प्रारंभाचे प्रतीक आहे आणि हे दर्शवते की भक्त देवीची कृपा मिळवण्यासाठी पूर्णपणे तयार आहेत. 🙏🕉�

(अ) आध्यात्मिक महत्त्व: हे भक्तांना आध्यात्मिकरित्या शुद्ध करते आणि मन एकाग्र करण्यास मदत करते.

(ब) धार्मिक महत्त्व: हा विधी वैदिक परंपरेनुसार केला जातो आणि यात सर्व देवी-देवतांना आवाहन केले जाते.

२. घटस्थापनेचा शुभ मुहूर्त
ज्योतिषशास्त्रानुसार, घटस्थापना नेहमी शुभ मुहूर्तावरच केली पाहिजे. असे मानले जाते की शुभ मुहूर्तावर केलेली पूजा अधिक फलदायी असते आणि त्यामुळे देवी माता प्रसन्न होते. पंचांगानुसार, शुभ वेळ निवडली जाते, जी दरवर्षी बदलते.

(अ) मुहूर्ताचे महत्त्व: शुभ वेळेत स्थापना केल्याने पूजेचा पूर्ण लाभ मिळतो.

(ब) २०25 चा मुहूर्त: या वर्षी घटस्थापनेचा मुहूर्त 22 सप्टेंबर 2025 रोजी आहे.

३. आवश्यक साहित्य
घटस्थापनेसाठी काही विशेष वस्तूंची आवश्यकता असते:

कलश: मातीचा किंवा तांब्याचा कलश 🏺

सप्त धान्य: सात प्रकारचे धान्य (जवस, गहू, तांदूळ, तीळ, मूग, हरभरा, मका).

पवित्र माती: गंगा किंवा कोणत्याही पवित्र नदीच्या किनाऱ्याची माती.

पाणी: गंगाजल किंवा शुद्ध पाणी.

इतर साहित्य: नारळ, सुपारी, पंचपल्लव (आंब्याची ५ पाने), मौली, नाणी, रोळी, अक्षत (तांदूळ).

४. घटस्थापनेची पद्धत
घटस्थापना हा एक विस्तृत विधी आहे, जो विधीपूर्वक केला पाहिजे:

टप्पा १: सर्वात आधी पूजा स्थळ स्वच्छ करा.

टप्पा २: मातीचे एक मोठे भांडे घ्या आणि त्यात सप्त धान्य पसरवा.

टप्पा ३: त्या भांड्याच्या मध्यभागी मातीचा किंवा तांब्याचा कलश ठेवा.

टप्पा ४: कलशामध्ये पाणी, गंगाजल, सुपारी, नाणे आणि अक्षत टाका.

टप्पा ५: कलशाच्या तोंडावर पंचपल्लव ठेवा आणि त्यावर नारळ लाल कापडात किंवा मौलीने गुंडाळून ठेवा.

टप्पा ६: कलश सप्त धान्याने भरलेल्या भांड्यावर स्थापित करा.

टप्पा ७: शेवटी, "ओम दुं दुर्गायै नमः" मंत्राचा जप करा आणि देवीला आवाहन करा.

५. घटस्थापनेतील प्रतीक आणि अर्थ
या विधीमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या प्रत्येक वस्तूचा खोल अर्थ आहे.

कलश: हे ब्रह्मांडाचे प्रतीक आहे, ज्यात सर्व देवी-देवतांचा वास असतो.

नारळ: नारळाला ब्रह्मांडाचे आणि नारळावर बांधलेल्या मौलीला जीवनाचे प्रतीक मानले जाते.

पंचपल्लव: हे पंच तत्वांचे (पृथ्वी, जल, अग्नी, वायू, आकाश) प्रतिनिधित्व करतात.

सप्त धान्य: हे नवग्रहांचे आणि अन्नदेवता अन्नपूर्णेचे प्रतिनिधित्व करतात, जे घरात समृद्धी आणतात.

६. कलशाचे प्रकार आणि त्यांचे महत्त्व
घटस्थापनेसाठी विविध प्रकारच्या कलशांचा वापर होतो, ज्यात मातीचा कलश सर्वात उत्तम मानला जातो.

मातीचा कलश: हे निसर्ग आणि पृथ्वी मातेचे प्रतीक आहे, जी जीवनाचे पोषण करते. 🌿

तांब्याचा कलश: ही एक पवित्र आणि शुभ धातू मानली जाते, जी सकारात्मक ऊर्जा प्रसारित करते. ✨

७. घटस्थापनेदरम्यान मंत्र आणि जप
या वेळी मंत्रांचे जप करणे विशेष महत्त्वाचे आहे.

दुर्गा मंत्र: "ॐ दुं दुर्गायै नमः"

गणेश मंत्र: "ॐ गं गणपतये नमः"

इतर मंत्र: देवीच्या विविध रूपांच्या मंत्रांचा जप केला जातो, ज्यामुळे पूजा पूर्ण होते.

८. घटस्थापनेनंतरची पूजा
घटस्थापनेनंतर, नऊ दिवस दिवा लावून देवीची पूजा केली जाते.

दिवा: हे ज्ञान आणि प्रकाशाचे प्रतीक आहे.

आरती: देवीच्या स्तुतीत आरती केली जाते.

९. घटस्थापना आणि सामाजिक महत्त्व
हा सण केवळ धार्मिक नाही, तर सामाजिक एकतेचे प्रतीकही आहे.

(अ) कौटुंबिक बंधन: हा कुटुंबांना एकत्र आणतो.

(ब) सामुदायिक भावना: हा समाजात बंधुत्वाला प्रोत्साहन देतो.

१०. घटस्थापनेचा समारोप
नवरात्रीच्या नऊ दिवसांनंतर, कलशाचे विसर्जन केले जाते.

(अ) विसर्जन: कलश सन्मानपूर्वक नदी किंवा तलावात विसर्जित केला जातो.

(ब) प्रसाद वितरण: भक्तांमध्ये प्रसाद वाटला जातो, ज्यामुळे आनंद आणि समृद्धीचा प्रसार होतो. 🎁

Emoji सारांश: 🙏🕉�🏺🥥🌿✨🎁💖

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.09.2025-सोमवार.
===========================================