मातामह श्राद्ध: श्रद्धा आणि पितृ ऋणाचा उत्सव-🙏🕊️⏳🍛🎁✨👨‍👩‍👧‍👦

[Atul Kaviraje]

मातामह श्रIद्ध-

मातामह श्राद्ध: श्रद्धा आणि पितृ ऋणाचा उत्सव-

मातामह श्राद्ध, ज्याला नातवाचे श्राद्ध किंवा आजोबा-आजीचे श्राद्ध असेही म्हणतात, पितृ पक्षात केला जाणारा एक अत्यंत महत्त्वाचा विधी आहे. हा श्राद्ध पूर्वजांबद्दल श्रद्धा आणि कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा एक पवित्र सोहळा आहे. हा विशेषतः त्या लोकांसाठी केला जातो ज्यांचे आजोबा-आजी यांचे निधन झाले आहे आणि त्यांना कोणताही मुलगा नाही. या वर्षी मातामह श्राद्ध 22 सप्टेंबर, 2025 रोजी केला जाईल. 🙏🕊�

१. मातामह श्राद्धाचे महत्त्व
मातामह श्राद्धाचा अर्थ 'आईचे वडील' (आजोबा) आणि 'आईची आई' (आजी) यांच्यासाठी केला जाणारा श्राद्ध. हा श्राद्ध पितृ ऋणातून मुक्त होण्याचा एक मार्ग आहे, कारण वैदिक परंपरेनुसार, मुलगाच पूर्वजांना तर्पण आणि श्राद्ध देऊ शकतो.

(अ) पितृ ऋण: या श्राद्धामुळे पूर्वजांच्या आत्म्याला शांती मिळते आणि कुटुंबावर त्यांचा आशीर्वाद कायम राहतो.

(ब) मुलाचे कर्तव्य: जर आजोबांना कोणताही मुलगा नसेल, तर त्यांचा श्राद्ध त्यांच्या नातवाद्वारे (मुलीच्या मुलाद्वारे) केला जातो, ज्याला अत्यंत पुण्यकारक मानले जाते.

२. मातामह श्राद्धाची तिथी
हा श्राद्ध पितृ पक्षातील नवमी तिथीला केला जातो. नवमी तिथीला श्राद्ध केल्याने मातामह (आजोबा), मातामही (आजी) आणि इतर माहेरकडील पूर्वजांच्या आत्म्याला शांती मिळते. ⏳

३. श्राद्धासाठी आवश्यक साहित्य
मातामह श्राद्धासाठी काही विशेष वस्तूंची आवश्यकता असते:

तर्पण साहित्य: काळे तीळ, पाणी, फुले, कुश (एक प्रकारची गवत).

भोजन साहित्य: तांदूळ, डाळ, भाज्या आणि इतर पदार्थ.

पिंडदान साहित्य: तांदळाचे पीठ, जवसाचे पीठ आणि तीळ.

इतर साहित्य: धूप, दिवा, कापूर आणि रोळी.

४. श्राद्धाची पद्धत
मातामह श्राद्ध हा एक विस्तृत विधी आहे, जो विधीपूर्वक केला पाहिजे:

टप्पा १: श्राद्ध करणाऱ्या व्यक्तीने स्नान करून स्वच्छ कपडे घालावे.

टप्पा २: श्राद्धासाठी एक पवित्र जागा निवडा आणि तिथे दक्षिणेकडे तोंड करून बसा.

टप्पा ३: सर्वात आधी पिंडदान करा. तांदूळ, जवस आणि तीळ मिसळून पिंड बनवा आणि ते पूर्वजांना समर्पित करा.

टप्पा ४: तर्पण करा. पाण्यात काळे तीळ आणि कुश टाकून पूर्वजांना तर्पण द्या.

टप्पा ५: ब्राह्मणांना भोजन द्या आणि त्यांना दान-दक्षिणा द्या. 🍛🎁

५. मातामह श्राद्धामध्ये भोजनाचे महत्त्व
श्राद्धामध्ये भोजनाला विशेष महत्त्व आहे.

पवित्र भोजन: भोजन सात्विक आणि शुद्ध असावे. लसूण आणि कांद्याचा वापर करू नये.

भोजनाचे दान: श्राद्धानंतर भोजनाचा काही भाग गाय, कुत्रा आणि कावळ्याला दिला जातो, कारण त्यांना पूर्वजांचे दूत मानले जाते. 🐄🐕

६. श्राद्ध आणि धार्मिक मान्यता
श्राद्धाशी संबंधित अनेक धार्मिक मान्यता आहेत.

पूर्वजांचा आशीर्वाद: असे मानले जाते की श्राद्ध केल्याने पूर्वज प्रसन्न होतात आणि आपल्या वंशजांना सुख, समृद्धी आणि दीर्घायुष्याचा आशीर्वाद देतात. ✨

मोक्षाची प्राप्ती: हा विधी पूर्वजांना मोक्ष मिळविण्यात मदत करतो.

७. नातवाचे (मुलीच्या मुलाचे) महत्त्व
वैदिक शास्त्रांमध्ये नातवाला एक विशेष स्थान दिले आहे.

वंशाचा विस्तार: नातू आजोबांचा वंश पुढे नेतो.

पुण्यकारक कार्य: नातवाने केलेला श्राद्ध, आजोबा-आजीला पितृ ऋणातून मुक्त करतो.

८. श्राद्धादरम्यान लक्षात ठेवण्यासारख्या गोष्टी
सात्विक जीवन: श्राद्धाच्या दिवसांत सात्विक जीवनशैली अवलंबली पाहिजे.

ब्रह्मचर्याचे पालन: या काळात ब्रह्मचर्याचे पालन केले पाहिजे.

क्रोधापासून दूर रहा: क्रोध, लोभ आणि अहंकारापासून दूर राहिले पाहिजे.

९. मातामह श्राद्धाचे फळ
हा श्राद्ध केल्याने अनेक फायदे होतात.

पिढ्यानपिढ्या आशीर्वाद: श्राद्ध करणाऱ्याला केवळ पूर्वजांचा आशीर्वाद मिळत नाही, तर येणाऱ्या पिढ्यांनाही त्याचा लाभ होतो.

अडथळ्यांचे निवारण: हा श्राद्ध जीवनातील अडथळे दूर करण्यास सहायक असतो.

१०. मातामह श्राद्धाचे सामाजिक महत्त्व
हा केवळ एक धार्मिक विधी नाही, तर सामाजिक मूल्यांचेही प्रतीक आहे.

कौटुंबिक एकता: हा कुटुंबातील सदस्यांना एकत्र आणतो आणि नातेसंबंध मजबूत करतो.

सन्मान: हा आपल्याला आपल्या पूर्वजांबद्दल आदर आणि कृतज्ञता व्यक्त करायला शिकवतो. 👨�👩�👧�👦

Emoji सारांश: 🙏🕊�⏳🍛🎁✨👨�👩�👧�👦

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.09.2025-सोमवार.
===========================================