संत मुक्ताबाई जयंती: भक्ती आणि ज्ञानाची देवी-🙏🕊️📜✨👩‍🦳💖

[Atul Kaviraje]

संत मुक्ताबाई जयंती-

संत मुक्ताबाई जयंती: भक्ती आणि ज्ञानाची देवी-

संत मुक्ताबाई 13 व्या शतकातील एक महान संत होत्या, ज्यांनी आपल्या ज्ञान, भक्ती आणि त्यागाने समाजाला एक नवीन दिशा दिली. त्या संत ज्ञानेश्वर, संत सोपानदेव आणि संत निवृत्तिनाथांच्या सर्वात धाकट्या बहीण होत्या. त्यांची जयंती दरवर्षी आश्विन महिन्याच्या पहिल्या दिवशी, म्हणजे 22 सप्टेंबर, 2025 रोजी साजरी केली जाते. हा दिवस त्यांच्या जीवन आणि शिकवणींची आठवण करण्याचा एक पवित्र सोहळा आहे. 🙏🕊�

१. संत मुक्ताबाईंचा जीवन परिचय
संत मुक्ताबाईंचा जन्म 1279 मध्ये महाराष्ट्रातील आपेगाव येथे झाला होता. त्या आपल्या भावंडांसोबत आध्यात्मिक साधना आणि ज्ञानाच्या शोधात रमल्या.

(अ) बालपण आणि त्याग: त्यांनी खूप कमी वयातच सांसारिक मोहमायाचा त्याग केला होता.

(ब) आध्यात्मिक गुरु: त्या आपल्या थोरले बंधू संत निवृत्तिनाथांना आपला गुरु मानत असत, ज्यांनी त्यांना ज्ञानाचा मार्ग दाखवला.

२. त्यांचे अभंग आणि रचना
संत मुक्ताबाईंनी मराठी भाषेत अनेक अभंगांची (भक्तीपूर्ण कविता) रचना केली, जे आजही भक्तांसाठी प्रेरणास्थान आहेत.

(अ) आध्यात्मिक संदेश: त्यांच्या अभंगांमध्ये भक्ती, ज्ञान, वैराग्य आणि सामाजिक समरसतेचा खोल संदेश मिळतो.

(ब) 'ताटीचे अभंग': त्यांच्या सर्वात प्रसिद्ध अभंगांपैकी एक 'ताटीचे अभंग' आहेत, जे त्यांनी संत ज्ञानेश्वरांना आत्मसंयम आणि धैर्याचा धडा शिकवण्यासाठी लिहिले होते. 📜

३. संत ज्ञानेश्वर आणि मुक्ताबाईंचा संबंध
संत मुक्ताबाई आणि संत ज्ञानेश्वरांचा संबंध केवळ बहीण-भावाचा नव्हता, तर गुरु-शिष्य आणि आध्यात्मिक साथीचाही होता.

(अ) ज्ञान आणि प्रेम: मुक्ताबाईंनी ज्ञानेश्वरांना केवळ आध्यात्मिक मार्गदर्शनच दिले नाही, तर एक बहीण म्हणून त्यांना प्रेम आणि आधारही दिला.

(ब) 'ताटी उघडा ज्ञानेश्वरा': हा त्यांचा प्रसिद्ध अभंग आहे, ज्याद्वारे त्यांनी ज्ञानेश्वरांना समाजाच्या बहिष्काराने निराश होऊन आपल्या घराचा दरवाजा बंद करण्यापासून थांबवले होते.

४. त्यांचे उपदेश आणि शिकवणी
संत मुक्ताबाईंनी आपल्या जीवन आणि अभंगांच्या माध्यमातून अनेक महत्त्वाच्या शिकवणी दिल्या.

(अ) आत्म-नियंत्रण: त्यांनी शिकवले की बाह्य जगापेक्षा आंतरिक शांती आणि आत्म-नियंत्रण अधिक महत्त्वाचे आहे.

(ब) सर्वधर्म समभाव: त्यांनी हेही शिकवले की भक्ती आणि आध्यात्मिकता कोणत्याही जात किंवा धर्मापुरती मर्यादित नाही.

५. मुक्ताईनगर आणि समाधी स्थळ
मुक्ताबाईंचे समाधी स्थळ महाराष्ट्रातील जळगाव जिल्ह्यात मुक्ताईनगर येथे आहे. हे ठिकाण आजही भक्तांसाठी एक तीर्थस्थळ आहे.

(अ) तीर्थयात्रा: दरवर्षी त्यांच्या जयंतीला हजारो भक्त मुक्ताईनगरला जातात, जिथे त्यांच्या समाधीची पूजा केली जाते.

(ब) उत्सव: जयंतीच्या निमित्ताने विशेष पूजा, भजन, कीर्तन आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन होते.

६. संत मुक्ताबाईंचे आध्यात्मिक योगदान
मुक्ताबाईंनी महाराष्ट्रात वारकरी संप्रदायाला मोठे योगदान दिले.

(अ) वारकरी परंपरा: त्यांनी भक्ती आणि ज्ञानाच्या मार्गाला एकत्र करून वारकरी परंपरा मजबूत केली.

(ब) नारी शक्ती: त्या एक महिला संत म्हणून नारी शक्ती आणि आध्यात्मिकतेचे प्रतीक आहेत. 👩�🦳

७. त्यांचा मृत्यू आणि मोक्ष
संत मुक्ताबाईंनी 1297 मध्ये तापी नदीच्या काठी समाधी घेतली होती.

(अ) समाधी स्थळ: त्यांचे समाधी स्थळ आजही मुक्ताईनगरजवळील कोथळी नावाच्या गावात आहे.

(ब) मोक्ष: असे मानले जाते की त्यांनी जिवंत समाधी घेऊन मोक्ष प्राप्त केला.

८. मुक्ताबाईंचा प्रभाव
मुक्ताबाईंचा प्रभाव केवळ महाराष्ट्रापुरता मर्यादित राहिला नाही.

(अ) सामान्य लोकांवर प्रभाव: त्यांच्या अभंगांनी आणि उपदेशांनी सामान्य लोकांच्या जीवनावर खोलवर परिणाम केला.

(ब) साहित्यिक योगदान: मराठी साहित्यात त्यांच्या अभंगांना विशेष स्थान आहे.

९. संत मुक्ताबाई जयंतीचा उत्सव
हा दिवस त्यांच्या जीवन आणि शिकवणींची आठवण करण्याचा एक विशेष सोहळा आहे.

(अ) उत्सवाचे स्वरूप: या दिवशी भक्त विशेष पूजा-अर्चा करतात, त्यांचे अभंग गातात आणि त्यांच्या जीवनाबद्दल चर्चा करतात.

(ब) संदेश: हा दिवस आपल्याला त्यांनी दिलेला शांती, प्रेम आणि ज्ञानाचा संदेश जीवनात अवलंबण्यासाठी प्रेरित करतो. 💖

१०. आजच्या काळात प्रासंगिकता
संत मुक्ताबाईंच्या शिकवणी आजही तितक्याच प्रासंगिक आहेत, जितक्या त्या त्यांच्या काळात होत्या.

(अ) मानसिक शांती: त्यांच्या शिकवणी आपल्याला आधुनिक जीवनातील तणाव आणि दबावांना सामोरे जाण्यास मदत करतात.

(ब) सामाजिक सद्भाव: त्यांचे उपदेश आपल्याला सामाजिक सद्भाव आणि आपुलकीला प्रोत्साहन देण्यासाठी प्रेरित करतात. 🕊�

Emoji सारांश: 🙏🕊�📜✨👩�🦳💖

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.09.2025-सोमवार.
===========================================