संत सेना महाराज-धर्माचे थोतांड करून भरी पोट। भार्या मुले मठ मजा करी-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

सेनाजींनी भोंदू साधूबद्दल अतिशय तिखट प्रतिक्रिया व्यक्त केल्या आहेत. धर्माचे योतांड माजवून त्या भांडवलावर आपल्या पोटाचे खळगे भरतात. अशा पाकला जे भजतात ते लोक व तो साधु दोघेही अधोगतीस जातात. सेनाजी म्हणतात,

"धर्माचे थोतांड करून भरी पोट। भार्या मुले मठ मजा करी॥१॥

पुराण सांगत नागावाणी डोले। अविर्भाव फोल करीतसे॥ २॥

गळा माळा भस्म नेसे पितांबर। साधूचा आचार दाखवितो॥ ३॥

सेना म्हणे ऐशा दांभिका भजती। दोघेही जाताती अधोगती ॥ ४॥

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महत्त्वाचे संत. त्यांच्या अभंगांतून त्यांनी समाजातील ढोंगीपणा, कर्मकांडाचा अतिरेक आणि भोंदूगिरीवर कठोर प्रहार केला आहे. वरील अभंग हा याच विचारांचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे. यात त्यांनी केवळ बाह्य साधूचा वेश परिधान करून लोकांची फसवणूक करणाऱ्या दांभिक लोकांवर टीका केली आहे. चला, या अभंगाचा प्रत्येक कडव्याचा सखोल अर्थ पाहूया.

अभंगाचा आरंभ
संत सेना महाराजांनी त्यांच्या अभंगातून नेहमीच समाजाला योग्य दिशा देण्याचा प्रयत्न केला. या विशिष्ट अभंगात, त्यांनी काही विशिष्ट प्रकारच्या 'साधू' लोकांच्या दुटप्पी वर्तनावर प्रकाश टाकला आहे. हे लोक धर्माच्या नावाखाली स्वार्थ साधतात आणि सामान्य लोकांना फसवतात. त्यांचा उद्देश लोकांना शिकवणे किंवा मार्गदर्शन करणे नसून, स्वतःचा फायदा करून घेणे हा असतो.

कडवे १: धर्माचे थोतांड करून भरी पोट। भार्या मुले मठ मजा करी॥१॥
अर्थ: हे ढोंगी लोक 'धर्म' नावाच्या थोतांडाचा वापर करून आपले पोट भरतात. त्यांच्या स्वतःच्या कुटुंबातील सदस्य (बायको आणि मुले) मठात किंवा आश्रमात ऐषारामी जीवन जगतात.

सखोल विवेचन: या कडव्यात संत सेना महाराजांनी ढोंगी धर्मगुरूंच्या स्वार्थी वृत्तीवर थेट हल्ला केला आहे. 'धर्माचे थोतांड' म्हणजे धर्म हा केवळ एक दिखावा आहे, त्यात कोणताही खरा अध्यात्मिक आधार नाही. हे लोक धार्मिक शिकवण देण्याऐवजी, त्याचा उपयोग स्वतःच्या आर्थिक फायद्यासाठी करतात. ते लोकांकडून दान, दक्षिणा आणि इतर वस्तू घेतात. अशा प्रकारे, त्यांचे 'पोट भरते'. त्याचबरोबर, त्यांच्या बायका-मुले, ज्यांना खरे तर साधे जीवन जगणे अपेक्षित असते, त्या मठात किंवा आश्रमात आलिशान जीवन (मजा करी) जगतात. हे त्यांच्या धार्मिक दांभिकतेचे स्पष्ट प्रतीक आहे. उदाहरणार्थ, काही ठिकाणी काही 'धर्मगुरू' भव्य मंदिरे बांधतात, आलिशान गाड्या वापरतात, पण भक्तांना मात्र साधे जीवन जगण्याचा उपदेश करतात.

कडवे २: पुराण सांगत नागावाणी डोले। अविर्भाव फोल करीतसे॥ २॥
अर्थ: हे ढोंगी लोक पुराण सांगताना किंवा प्रवचन देताना सापाप्रमाणे डोलतात. त्यांचा हा सर्व अविर्भाव (क्रिया, हावभाव) पूर्णपणे निरर्थक (फोल) आणि खोटा असतो.

सखोल विवेचन: या कडव्यामध्ये, संत सेना महाराजांनी या दांभिक लोकांच्या दिखाऊपणाचे वर्णन केले आहे. प्रवचन किंवा कथा सांगताना ते मुद्दाम डोळे मिटतात, शरीर डोलवतात, जणू काही त्यांना दैवी अनुभव येत आहे. 'नागावाणी डोले' हे उपमा वापरून त्यांनी त्यांचा हा बनावटपणा किती कृत्रिम आहे हे दाखवले आहे. त्यांना खरे तर त्या कथेतून काहीही अनुभव होत नाही; हे सर्व केवळ लोकांना प्रभावित करण्यासाठी असते. 'अविर्भाव फोल' याचा अर्थ त्यांचे हे सर्व हावभाव आतून रिकामे आहेत, त्यामागे कोणताही खरा भाव नाही. हे लोक केवळ अभिनय करतात. उदाहरणार्थ, काही प्रवचनकार मोठ्या आवाजात श्लोक म्हणतात, भावनाविवश झाल्यासारखे डोळे भरून घेतात, पण त्यांच्या वैयक्तिक जीवनात ते सर्व गोष्टींच्या विरुद्ध वागतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-23.09.2025-मंगळवार.
===========================================