संत सेना महाराज-धर्माचे थोतांड करून भरी पोट। भार्या मुले मठ मजा करी-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

कडवे ३: गळा माळा भस्म नेसे पितांबर। साधूचा आचार दाखवितो॥ ३॥
अर्थ: त्यांच्या गळ्यात माळा असतात, कपाळावर भस्म असते, आणि ते पिवळ्या रंगाची रेशमी वस्त्रे (पितांबर) परिधान करतात. अशा प्रकारे, ते केवळ बाह्यरूपाने साधू असल्याचा देखावा करतात.

सखोल विवेचन: या कडव्यात, महाराजांनी ढोंगी लोकांच्या बाह्यरूपाचे वर्णन केले आहे. गळ्यात तुळशीची माळ, कपाळावर भस्म, आणि अंगावर पितांबर ही सर्व साधूच्या वेशाची प्रतीके आहेत. खरी साधना आतून असते, पण हे लोक फक्त बाह्यरूपावर भर देतात. ते लोकांना 'मी साधू आहे' हे दाखवण्यासाठी या गोष्टींचा वापर करतात. त्यांचा हा वेष केवळ 'साधूचा आचार' (साधूचे वर्तन) दाखवण्यासाठी आहे, तो त्यांच्या खऱ्या स्वभावाचा भाग नाही. संत ज्ञानेश्वरांनीही म्हटले आहे, "काया ही काचोळी। बहिरी सवयीची।" म्हणजेच बाह्यरूप कितीही पवित्र असले तरी आतून मन शुद्ध नसले तर ते निरुपयोगी आहे. हे ढोंगी लोक फक्त बाह्य चिन्हे वापरून लोकांची श्रद्धा मिळवण्याचा प्रयत्न करतात.

कडवे ४: सेना म्हणे ऐशा दांभिका भजती। दोघेही जाताती अधोगती ॥ ४॥
अर्थ: संत सेना महाराज म्हणतात, जे लोक अशा दांभिक (ढोंगी) लोकांची पूजा करतात, ते आणि तो ढोंगी दोघेही पतन (अधोगती) पावतात.

सखोल विवेचन: हे अभंगाचे सर्वात महत्त्वाचे आणि निर्णायक कडवे आहे. यात संत सेना महाराजांनी या दांभिक लोकांचा आणि त्यांच्यावर विश्वास ठेवणाऱ्या भक्तांचा परिणाम सांगितला आहे. 'अधोगती' म्हणजे नैतिक आणि आध्यात्मिक पतन. जो ढोंगी आहे, तो खोटे बोलत असल्यामुळे आणि लोकांना फसवून स्वतःचा स्वार्थ साधत असल्यामुळे त्याचे पतन होणारच. पण त्यापेक्षाही महत्त्वाचे म्हणजे, जे लोक अशा खोट्या साधूंवर विश्वास ठेवतात, ते सुद्धा चुकीच्या मार्गावर जातात. ते आपली वेळ, पैसा आणि ऊर्जा अशा निरुपयोगी गोष्टींवर खर्च करतात आणि त्यांच्या खऱ्या आध्यात्मिक प्रगतीचा मार्ग हरवून बसतात. खरे मार्गदर्शन न मिळाल्यामुळे त्यांची आध्यात्मिक हानी होते. यामुळे, 'दोघेही जाताती अधोगती.' हे कडवे आपल्याला शिकवते की, आपण कोणतीही गोष्ट स्वीकारण्यापूर्वी त्याचा योग्य विचार केला पाहिजे आणि केवळ बाह्यरूपावर विश्वास ठेवू नये.

समारोप आणि निष्कर्ष
संत सेना महाराजांच्या या अभंगातून आपल्याला अनेक महत्त्वाचे विचार मिळतात. त्यांनी ढोंगी लोकांच्या स्वार्थी आणि दिखाऊ वृत्तीवर कठोर टीका केली आहे. त्यांनी आपल्याला शिकवले आहे की, खरी साधना ही आतून असते, ती बाह्य वेशभूषा किंवा दिखाऊपणावर अवलंबून नसते. या अभंगाचा मुख्य संदेश असा आहे की, आपण धर्म, अध्यात्म आणि योग्य मार्गदर्शनासाठी केवळ बाह्यरूपावर किंवा चमत्कारांवर विश्वास ठेवू नये. त्याऐवजी, आपल्याला विवेकबुद्धीचा वापर करून खऱ्या आणि खोट्यामध्ये फरक ओळखला पाहिजे. जो माणूस स्वतःच्या स्वार्थासाठी धर्माचा उपयोग करतो, तो स्वतःच वाईट मार्गावर असतो आणि त्याला मानणारे लोकही त्याच मार्गावर जातात. म्हणून, संत सेना महाराज आपल्याला विचारपूर्वक वागण्याचा आणि खऱ्या साधूचा शोध घेण्याचा सल्ला देतात.

 समाजात ढोंगी बुवा किती दांभिक प्रवृत्तीचे होते, याचे हुबेहूब चित्र रेखाटले आहे. गळ्यात माळ, कपाळाला भस्म, पीतांबर नेसलेला, नागासारखा फुल्कार करून डोलणारा, त्याचे पाय धरणारे असंख्य भाविक आहेत; पण साधूचे वागणे कसे याकडे लक्ष न देता, त्यांच्या उपदेशाचे शब्दब्रह्म ऐकण्यात अज्ञानी माणसे एकरूप होतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-23.09.2025-मंगळवार.
===========================================