श्रीमद्भगवद्गीता- अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक-२९:- आश्चर्यवत्पश्यति कश्चिदेन-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक-२९:-

आश्चर्यवत्पश्यति कश्चिदेन-
माश्चर्यवद्वदति तथैव चान्यः ।
आश्चर्यवच्चैनमन्यः शृणोति
श्रुत्वाप्येनं वेद न चैव कश्चित् ॥

श्रीमद्भगवद्गीता
अध्याय २ – सांख्ययोग
श्लोक २९

🌼 श्लोक:

आश्चर्यवत्पश्यति कश्चिदेनम्
आश्चर्यवद्वदति तथैव चान्यः ।
आश्चर्यवच्चैनमन्यः शृणोति
श्रुत्वाप्येनं वेद न चैव कश्चित् ॥

🪔 श्लोकाचा अर्थ (शब्दशः):

कश्चित् — कोणी तरी

एनम् — ह्या आत्म्याला

आश्चर्यवत् — अतीव आश्चर्य वाटावे असा

पश्यति — पाहतो

वदति — बोलतो/सांगतो

शृणोति — ऐकतो

श्रुत्वा अपि — ऐकून देखील

वेद न च — समजून घेत नाही

कश्चित् — कोणी तरी

🧠 श्लोकाचा सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):

भगवान श्रीकृष्ण इथे अर्जुनाला आत्म्याचं अद्भुत स्वरूप सांगत आहेत. आत्मा हा न जन्मतो, न मरतो, न नाश पावतो, आणि न कोणत्याही शस्त्राने त्याला छेदता येतो — अशी आत्म्याची गूढता आणि दिव्यता अनेकांना समजून येत नाही.

या श्लोकात श्रीकृष्ण म्हणतात की:

काही जण आत्म्याचं दर्शन अतीव आश्चर्याने करतात, जणू काही एखादं विलक्षण दृश्य बघत आहेत.

काहीजण त्याच आत्म्याबद्दल बोलतात तेव्हा त्यांची वाणी देखील आश्चर्यचकित करणारी असते.

काहीजण त्याबद्दल ऐकतात, पण

ऐकून सुद्धा बऱ्याच लोकांना तो आत्मा खऱ्या अर्थाने "वेद" — समजून येत नाही.

हे आत्म्याचं स्वरूप इतकं अद्वितीय आणि गूढ आहे की त्याला फक्त ऐकून, बघून किंवा वाचून समजणं शक्य नाही; त्यासाठी आत्मानुभव आणि आध्यात्मिक साधना आवश्यक आहे.

📚 श्लोकाचे विस्तृत व प्रदीर्घ विवेचन (Vistrut Vivechan):
🔸 १. आत्मा – एक अद्वितीय सत्य:

शरीर हे नाशवंत आहे, पण आत्मा अमर आहे. आत्म्याचं जे स्वरूप आहे, ते ऐहिक ज्ञानाच्या मर्यादेपलीकडचं आहे. म्हणूनच जो कोणी आत्म्याबद्दल बोलतो, ऐकतो, बघतो — तो त्याला सामान्य गोष्ट समजून घेत नाही. ही गोष्ट अनुभवातूनच उमगते.

🔸 २. आश्चर्य म्हणजे काय?

'आश्चर्य' हा शब्द तीनदा वापरला गेला आहे — पाहणे, बोलणे, ऐकणे — या तिन्ही क्रियांमध्ये आत्म्याचे स्वरूप अगदी अद्भुत मानले गेले आहे.
हेच दाखवतो की आत्मा हा बुद्धीला सहजासहजी कळणारा विषय नाही. आत्म्याच्या या गूढतेमुळेच तो अनेकदा फक्त एक गूढ विचार म्हणून राहतो.

🔸 ३. आत्मज्ञानाची दुर्लभता:

खूप थोडे लोक असे असतात ज्यांना आत्मज्ञान होतं. सामान्य लोक शरीर-मन-इंद्रियांच्या पलीकडे पाहतच नाहीत, म्हणून आत्मा समजून घेतला जात नाही.

🔸 ४. भक्ती आणि ध्यानाची गरज:

आत्म्याला समजून घेण्यासाठी फक्त शास्त्र वाचन किंवा प्रवचन ऐकणं पुरेसं नाही. त्यासाठी अंतर्मुख होणं, ध्यान, साधना आणि भगवंताच्या कृपेची आवश्यकता असते.

🌟 उदाहरणासहित (With Example):
👉 उदाहरण १:

एखादा व्यक्ती एखादं अत्यंत दुर्मिळ रत्न बघतो आणि म्हणतो, "हे खरंच आहे का? असं काही असू शकतं का?"
तसंच आत्म्याचं स्वरूप देखील आहे – दुर्मिळ, गूढ, आणि अतीव आश्चर्यकारक.

👉 उदाहरण २:

शाळेत "आत्मा अमर आहे" हे वाक्य शिकवले जाते, पण फार कमी विद्यार्थी त्याचा खरा अर्थ समजून घेतात.
जेव्हा कोणी खऱ्या अर्थाने आत्मा अनुभवतो (जसे संत, महात्मा), तेव्हाच त्याचं खरं ज्ञान प्राप्त होतं.

🔚 समारोप (Samarop):

हा श्लोक आत्म्याच्या गूढतेचं, दिव्यतेचं आणि दुर्लभतेचं वर्णन करतो.
फक्त ऐकून किंवा वाचून आत्म्याचं ज्ञान होत नाही; ते अनुभवावं लागतं.

✅ निष्कर्ष (Nishkarsha):

आत्मा हा सामान्य बुद्धीला न समजणारा विषय आहे.

आत्मज्ञान ही अत्यंत दुर्लभ गोष्ट आहे.

त्यासाठी केवळ श्रवण नव्हे तर साधना, आत्मचिंतन, आणि भगवद्भक्ती आवश्यक आहे.

भगवंत श्रीकृष्ण इथे अर्जुनाला आत्मज्ञानाच्या दिशेने नेण्यासाठी त्याच्या मनातील अज्ञानाचे अंधार दूर करत आहेत.

श्लोक २९ हा आपल्याला स्मरण करून देतो की "तत्त्वज्ञान हे ऐकण्याने मिळत नाही, ते अनुभवानेच उमगतं."

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-24.09.2025-बुधवार.
===========================================