माहितीच्या सार्वत्रिक उपलब्धतेसाठी आंतरराष्ट्रीय दिवस: लोकशाहीचा पाया 🌐🔑-1-

[Atul Kaviraje]

International Day for Universal Access to Information-माहितीच्या सार्वत्रिक प्रवेशासाठी आंतरराष्ट्रीय दिवस-कारण-जागरूकता-

माहितीच्या सार्वत्रिक उपलब्धतेसाठी आंतरराष्ट्रीय दिवस: लोकशाहीचा पाया 🌐🔑-

दिनांक: 28 सप्टेंबर, रविवार

माहितीच्या सार्वत्रिक उपलब्धतेसाठी आंतरराष्ट्रीय दिवस (International Day for Universal Access to Information - IDUAI) दरवर्षी 28 सप्टेंबर रोजी साजरा केला जातो. सार्वजनिकरित्या ठेवलेली माहिती सर्व नागरिकांना उपलब्ध होण्याचा हक्क आहे, या मूलभूत तत्त्वावर हा दिवस जोर देतो. माहितीची ही उपलब्धता पारदर्शकता, जबाबदारी आणि लोकशाही मजबूत करण्यासाठी अत्यंत आवश्यक आहे. समावेशक ज्ञान समाजे निर्माण करण्यावर लक्ष केंद्रित करणाऱ्या युनेस्कोने (UNESCO) या दिवसाला मान्यता दिली आहे.

1. दिवसाची ओळख आणि महत्त्व (Introduction and Significance) 📜
1.1. अधिकृत मान्यता: युनेस्कोने 2015 मध्ये या दिवसाला स्वीकारले आणि संयुक्त राष्ट्र महासभेने 2019 मध्ये याला आंतरराष्ट्रीय दिवस म्हणून घोषित केले.

1.2. मूलभूत हक्क: माहितीचा अधिकार (Right to Information - RTI) हा अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याच्या अधिकाराचा एक अनिवार्य विस्तार आहे, जो संयुक्त राष्ट्रांच्या मानवाधिकार सार्वत्रिक घोषणापत्रातील (UDHR) अनुच्छेद 19 मध्ये समाविष्ट आहे.

1.3. कारण: सरकार आणि सार्वजनिक संस्थांना त्यांच्या कार्यात मोकळेपणा (Openness) आणि पारदर्शकता (Transparency) सुनिश्चित करण्यासाठी प्रोत्साहित करणे.

2. पारदर्शकता आणि जबाबदारी (Transparency and Accountability) 💡
2.1. भ्रष्टाचारावर नियंत्रण: माहितीच्या उपलब्धतेमुळे नागरिक सरकारी खर्चावर आणि निर्णयांवर लक्ष ठेवू शकतात, ज्यामुळे भ्रष्टाचाराची (Corruption) शक्यता कमी होते.

उदाहरण: जर नागरिकांना सार्वजनिक बांधकाम प्रकल्पांचा अर्थसंकल्प (बजेट) आणि प्रगतीची माहिती मिळाली, तर ते निधीच्या गैरवापरावर प्रश्न विचारू शकतात.

2.2. सरकारी कामगिरीत सुधारणा: माहिती सार्वजनिक झाल्यावर अधिकारी अधिक जबाबदारीने काम करतात, ज्यामुळे प्रशासनाच्या गुणवत्तेत सुधारणा होते.

3. समावेशक विकास (Inclusive Development) 📈
3.1. दारिद्र्य निर्मूलन: सरकारी योजना, सबसिडी आणि कल्याणकारी कार्यक्रमांची माहिती मिळाल्यास गरीब आणि दुर्बळ घटक या लाभांचा उपयोग करून दारिद्र्यातून बाहेर पडू शकतात.

3.2. आरोग्य आणि शिक्षण: आरोग्य धोके, लसीकरण मोहीम आणि शैक्षणिक संधींशी संबंधित अचूक माहिती मिळाल्यास लोकांना चांगले जीवन पर्याय निवडण्यास मदत होते.

4. सुगम्य माहिती: आव्हान आणि उपाय (Accessible Information: Challenge and Solution) ♿
4.1. डिजिटल दरी: मोठ्या लोकसंख्येसाठी इंटरनेट आणि डिजिटल साधनांची कमतरता (Digital Divide) माहितीच्या उपलब्धतेत मोठा अडथळा आहे.

4.2. सुगम्य स्वरूप: दिव्यांग (Persons with Disabilities) लोकांसाठी माहिती ब्रेल, सांकेतिक भाषा किंवा मोठ्या प्रिंट सारख्या सुलभ स्वरूपात उपलब्ध करून देणे आवश्यक आहे. 🧑�🦽

4.3. उपाय: कम्युनिटी रेडिओ, वाचनालये आणि सार्वजनिक माहिती केंद्रांमार्फत डिजिटल दरी कमी करणे.

5. लोकशाहीचे सक्षमीकरण (Strengthening Democracy) 🗳�
5.1. माहितीपूर्ण मतदार: नागरिकांना राजकीय मुद्दे, उमेदवारांचे रेकॉर्ड आणि निवडणूक प्रक्रिया यांची योग्य माहिती असावी, जेणेकरून ते माहितीपूर्ण मतदान करू शकतील.

5.2. सार्वजनिक सहभाग: सरकार कसे कार्य करते हे नागरिकांना समजल्यावर ते धोरण निर्मिती आणि शासनाच्या प्रक्रियेत सक्रियपणे भाग घेऊ शकतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.09.2025-रविवार.
===========================================